HT Thích Thông Triệt: QUÁN KHỔ

QUÁN KHỔ

(Dukkhānupassanā: the Contemplation of Suffering)

Trích đoạn trong Bài đọc thêm về chủ đề "QUÁN"

do Hòa thượng Thích Thông Triệt biên soạn

Khổ chỉ cho đặc tính phổ biến của tất cả sự hiện hữu, nói chung đều bất toại nguyện (unsatisfactoriness) đưa đến những xung đột nội tâm.

Trên nguyên tắc, khổ là quả được hình thành trong tâm người chưa giác ngộ về những nguyên lý vô thường, vô ngã. Nó là những kinh nghiệm thống khổ (anguishing experiences), đau đớn mà người chưa giác ngộ không thể tránh, khi họ lâm vào những hoàn cảnh bi thương tang tóc, đớn đau, như người thân thương ra đi vĩnh viễn, như gia đình tan nát, như đất nước bị ngoại xâm, như bị tình phụ, bị lường gạt, như thất bại trên thương trường, trên sự nghiệp chánh trị, như bị mất sở làm, như tai bay vạ gió bất chợt chụp lên gia đình ta…

Lý do chủ yếu của những nỗi thống khổ đó là do ta có cái nhìn lầm lạc (a perverted vision) về cuộc đời, về thế gian và hiện tượng thế gian; đặc biệt nhất là ta lầm lạc đối với chính ta. Ta xem cuộc đời lúc nào cũng đẹp và an toàn, thế gian là nơi ta tận hưởng những hạnh phúc khoái lạc vật chất, tất cả hiện tượng thế gian là thường hằng vĩnh cửu và Ta – cái ngã này là thật. Nó sống lâu. Nó luôn luôn sống sung sướng, khỏe mạnh, đẹp, “jobs” làm an toàn. Nhưng sự thực đều trái ngược. Do đó, khi chạm trán với những thực tại phũ phàng, niềm đau khổ liền dâng lên. Nước mắt tuôn trào. Trái tim không ngừng se thắt. Ủ dột, biếng ăn, lười nói, nghẹn ngào cứ dai dẳng xuất hiện trong tâm ta. Tùy miên uất cảm ray rứt nội tâm.

Đây là cơ hội để ta có dịp quán sát. Trước hết, ta phải thấy rằng đầu mối đưa đến thống khổ là do ta không giác ngộ những định luật vô thường, vô ngã, không hài hòa trong vũ trụ. Ta nghĩ và ham muốn trái ngược với quy luật vũ trụ. Ta muốn sống mãi, muốn không bệnh, muốn không già, muốn thỏa mãn những dục lạc xa hoa. Ta muốn giàu sang, muốn sống êm đẹp trong gia đình đầy đủ tiện nghi, muốn các con, cháu đều ăn nên làm ra, hoặc tốt nghiệp đại học với những bằng cấp cao. Hoặc ta muốn mình có cuộc sống bình thường, muốn có mái nhà đơn sơ, muốn con cháu khỏe mạnh và biết giữ đạo đức theo nếp sống Á đông. Nhưng sự thực đều trái ngược với lòng khát khao ham muốn của ta. Vậy, mầm thống khổ bắt đầu từ nguyên nhân này. Đó là khát ái. Nhưng ai là chủ khát ái? Chính ta. Vậy thì khổ, do ta vì quá say mê trong những thứ ham muốn đủ loại.

Do đó, bằng cách tiến thẳng vào nguyên nhân, ta cần chấm dứt ái dục. Muốn chấm dứt ái dục, ta phải triệt tiêu ý niệm ngã. Muốn triệt tiêu ngã, ta phải đạt được cái vô sanh. Muốn đạt đươc cái vô sanh, ta phải đạt được cái Không Lời. Muốn đạt được cái Không Lời, ta phải thực hành cách biết như thực.

Ngoài ra, trong phương thức thứ hai, ta áp dụng như sau:

 1. Trước hết, ta hãy tìm xem khổ bắt nguồn từ nguyên nhân nào. Trên thực tế, khổ chỉ là một hiện tượng xảy ra từ nội tâm, do ta không toại nguyện những điều mong muốn ngoài tầm tay của ta. Ta không theo nguyên tắc biết đủ do Phật dạy. Lòng tham của ta không đáy. Vì thế, chính những mong muốn hay lòng tham ngoài tầm tay là nguyên nhân tạo ra khổ trong tâm ta. Do đó, muốn chấm dứt khổ, ta phải sống biết đủ. Biết đủ từ của cải vật chất đến những tiện nghi trong cuộc sống hằng ngày. Không ham muốn quá mức. Không ham muốn ngoài tầm tay. Sau đó ta phải thông suốt cái vô thường và vô ngã.

 2. Thứ hai, nếu không áp dụng lý luận trên, ta hãy tìm thực tướng hay bản thể của Khổ bên trong tâm ta như thế nào. Nó ở đâu? Hình dáng nó ra sao? Màu sắc nó như thế nào? Chắc chắn ta sẽ không bao giờ thấy được nó. Vì nó chỉ là những tiến trình xúc cảm tâm lý do sự bất toại nguyện từ nội tâm ta khởi ra. Hoặc nó khởi ra từ những xung đột nội tâm ta giữa thiện và ác, giữa đạo đức và phi đạo đức; giữa những khao khát, thèm muốn, bám chặt và thất bại cay đắng, không đạt được mục tiêu ước nguyện. Chứ khổ không có bản thể. Nó chỉ là những tiến trình xúc cảm được phát xuất dựa trên khát ái, trên ngã chấp. Nếu nó có bản thể, ta sẽ biết nó ở tại đâu trong tâm ta.

Như vậy, ta có khả năng chấm dứt khổ hay hạn chế khổ bằng những phương thức quán lý vô thường, vô ngã, quán không, hay thực tập phương thức Không Lời trong bốn oai nghi.