Triệt Như SNHP020: CÁNH RỪNG PHÁP

Triệt Như - Suối Nguồn Hạnh Phúc - BÀI 20

CÁNH RỪNG PHÁP

Người ta thường nói: Phật học bao la như biển, nên gọi là “biển học”, có khi nói mênh mông như rừng, lạc vào đó không biết lối ra, có kỳ hoa dị thảo, mà cũng đầy dây leo chằng chịt, chông gai sõi đá nữa. Nếu thấy là “biển pháp” thì chắc các bạn sẽ biết ngay bí quyết “vượt biển” rồi, cứ “thả nổi” trên biển là xong, hay như tổ Bồ Đề Đạt Ma chấm mấy đầu ngón chân lên cái bè lau mà phăng phăng lướt qua sông Trường giang lên miền bắc Trung Hoa khi xưa. Hôm nay mình thay đổi “chiến thuật”, không lướt đi trên biển nữa, vì mình đang lay hoay lạc trong cánh rừng Pháp. Có thể có người vẫn chưa thấy lối về nhà, mình nên dừng chân lại, quan sát cánh rừng Pháp mênh mông kia.

 Tại sao có người nói rừng Pháp toàn là cỏ cây hoa lá tươi thắm muôn màu, ngọc ngà châu báu tràn lan, pháp âm chư Phật vẫn luôn tuôn chảy. Nhưng tại sao có người vẫn băn khoăn sao mình đi hoài mà chưa thấy kho tàng ở đâu, chưa gặp chư Phật đang thuyết pháp, sao mình vẫn mù mờ, đường nào là đường dành cho mình? Đường đời thì muôn vạn nẻo, đường tu sao cũng muôn vạn nẻo?

Hôm nay, mình thử trèo lên cây cao, ngắm phương hướng mặt trời mà tìm đường về nhà. Nhà mình ở đâu? Nhà mình ra sao?

 Chắc các bạn sẽ nói:

- Sao lại không biết, cái chỗ trong sạch, tĩnh lặng, khách quan, thanh thản, bất động ...đó! Mình thường vẽ cái vòng tròn trống không, trong đó không có gì hết, chỉ có cái Biết, hay cái nhận thức không lời rõ ràng thôi! Không có lậu hoặc, không có tham sân si, không có ngôn ngữ, không có suy nghĩ, phân biệt, không có......

- Đúng rồi. Giỏi lắm. Khỏi kể lễ dài dòng nữa. Hỏi thiệt nha, vậy mình tới chỗ đó chưa, được vài phút không? Nếu thực sự được, thì mình sẽ thấy kho báu bắt đầu mở cửa rồi.  Mình sẽ không còn thắc mắc: “vô ngã là sao? làm sao thể nhập vô ngã?có cần nhận thức gợi lên không? khi nào thì buông chủ đề? thể nhập chân như ra sao? v.v...”

Hôm nay mình không vẽ cái vòng tròn trống rỗng nữa. Mình vẽ cái vòng tròn thật khổng lồ và đầy ắp. Đầy ắp cái gì? Các bạn ráng đọc hết bài sẽ biết.

Chủ đề bài này là PHÁP.

Pāli là DHAMMA

Sanskrit là DHARMA

Số nhiều là DHAMMĀ và DHARMĀ

Thuật ngữ Pháp có nhiều nghĩa, chúng ta tạm xếp có 3 lãnh vực:

-        Tất cả những chân lý trong cuộc đời qua lời dạy của Đức Phật (Dhamma/ Dharma, số ít)

-        Những phương pháp tu học, rèn luyện, thực hành qua lời dạy của Đức Phật (Dhamma/ Dharma, số ít)

-        Tất cả hiện tượng thế gian, hay là chư pháp, vạn pháp. (Dhammā/ Dharmā, số nhiều)

Chúng ta thử tìm hiểu thêm từng lãnh vực.

1-    NHỮNG CHÂN LÝ:

Đây là những sự thật muôn đời không thay đổi. Những sự thật này chi phối tất cả con người từ ngàn xưa cho tới mãi mãi về sau, không phân biệt chủng tộc nào, tôn giáo nào, người thiện hay ác, già hay trẻ, nam hay nữ. Những sự thật này cũng chung cho cả loài vô tri vô giác và các loài động vật hữu tình. Những sự thật này cũng chi phối tất cả các loại thuộc vật chất và phi vật chất nữa. Phi vật chất như: ý nghĩ, tình cảm thương ghét...

Tất cả những sự thật này do sự sáng đạo của Đức Phật kiến giải ra, nên chúng có giá trị siêu vượt hơn tất cả những điều mà con người lý luận, suy nghĩ, phân biệt so sánh, tìm ra. Những sư thật do con người tìm ra chỉ có giá trị tương đối, nó có thể đúng trong một thời gian nào đó hay một không gian nào đó. Trong khi những chân lý do Đức Phật khám phá ra có tính phổ quát, áp dụng cho tất cả hiện tượng trên thế gian, bao gồm loài người, loài thú, sự vật, sự kiện và trong mọi thời đại. Cho đến đổi trong kinh Nikāya nói đó là: “vô thượng chánh đẳng giác”: giác ngộ những chân lý đó là đồng như chư Phật ba đời, không có ai hơn được.

Chúng ta vừa lướt qua những đặc điểm và giá trị của những chân lý do Đức Phật dạy. Bây giờ mình đi vào nội dung, đó là những sự thật nào?

Theo diễn tiến chứng ngộ của Đức Phật thì thứ tự là đi từ hiện tượng, qua giác quan nhìn ngắm và suy tư, lý luận về những vấn đề cụ thể trong đời sống con người, lần lần đi tới phát minh ra những bản thể sâu sắc tàng ẩn bên trong hiện tượng.

Do đó về sau chúng ta tạm xếp loại ra hai lãnh vực để dễ trình bày. Mình lưu ý là sự xếp loại do người đời sau tạm nói, đây không phải là sự thật tuyệt đối, mà chỉ là qui ước thôi. Có hai lãnh vực:

-        Tục đế bát nhã: gồm những chân lý qua cái nhìn trên hiện tượng, nhận biết hiện tượng qua sáu căn: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Vì thông qua sáu căn nên chúng ta nhận biết thế gian là có hiện hữu, đó là sự thực. Người đời chưa có trí, thì tưởng rằng sự hiện hữu này là sở hữu của mình, là hạnh phúc của mình, nên lo tìm cầu, nắm chặt. Có khi cũng thấy nó sẽ mất đi, nên càng lo âu tính toán để nắm giữ thật chặt. Đây là đầu mối của xung đột, bất an, không toại nguyện và khổ đau. Đức Phật giảng dạy cho người đời qua cái thấy của người đời để dần dần thuyết phục họ. Ngài công nhận: đúng rồi, cuộc đời đầy đau khổ, có tới 13 sắc thái khổ. Mà gốc của khổ là do đâu? Do ta khát ái, ham muốn hoài, không bao giờ thấy đủ. Qua lý luận này nên Tứ Đế được xếp là cái thấy hiện tượng thế gian qua giác quan, tương tự cái thấy của người đời, là Tục đế, nhưng hướng tới chân đế, vì thế Tứ Đế được tạm xếp là Tục đế bát nhã.

Cũng qua giác quan, chúng ta thấy hiện tượng thế gian thay đổi luôn luôn, sáng tối, nắng mưa, nóng lạnh, trẻ, già, bệnh, chết, vui, buồn vv...Phật dạy phải thấy rõ sự thật muôn đời là Vô thường, đừng có tham đắm, nắm giữ để rồi khổ đau khi nó mất đi. Tiến tới, Đức Phật giảng con người là do năm khối kết hợp mà thành: sắc, thọ, tưởng, hành và thức luôn luôn thay đổi theo nhân duyên, không chút nào bền chắc, họp theo nhân duyên rồi tan rã theo nhân duyên, sinh rồi tử, rồi tái sinh, con người không có thực chất cố định, gọi là Vô Ngã. Do đó con người là do Duyên sinh, bị chi phối bởi Tương quan nhân quả. Nhìn rộng ra, tất cả hiện tượng trên thế gian đều là Duyên sinh, nên cũng Vô ngã.

Cái thấy thế gian có thiệt, là biển khổ muôn đời, con người cũng có thiệt, có thân có tâm, do nhân do duyên mà thành lập, do nhân duyên mà chuyển hóa, biến đổi đi, có già, có chết...đó là cái thấy của Tục đế bát nhã.

-        Chân đế bát nhã: gồm những sư thật cao hơn, sâu sắc hơn, tạm xem là thấy tới bản thể của con người và hiện tượng thế gian. Bản thể mường tượng như là cái kết luận sau cùng của các đặc điểm hiển hiện ra bên ngoài của hiện tượng.  Vì do nhân duyên mà thành lập, nên phụ thuộc vào nhân duyên, thay đổi vô thường, con người muốn nắm giữ mà không toại nguyện, là khổ, vì con người và muôn pháp đều vô ngã. Bản thể của con người và muôn pháp đều trống rỗng, tánh là Không. Tuy con người và muôn pháp có hiện hữu nhưng sự hiện hữu đó là Huyễn ảo thôi, tạm nói tánh là Huyễn, muôn đời con người và muôn pháp đều Như Thế, hay tánh là Chân như, chỉ nhận thức rõ Như Vậy, không thể diễn nói gì thêm nữa. Bản thể cuối cùng của tất cả pháp là Bình đẳng.

2-    NHỮNG PHƯƠNG PHÁP tu học, rèn luyện hay thực hành theo lời dạy của Đức Phật:

Lãnh vực này cũng là những chân lý phổ biến, áp dụng cho tất cả mọi người muốn tu học để đạt tới các kết quả: thoát khổ, giác ngộ và giải thoát. Cốt lõi của những chân lý này cũng được kinh Nikāya xác định là chư Phật ba đời đều sử dụng, đó là Giới- Định- Tuệ hay Huệ. Hay phân tích rõ hơn, là con đường có 8 chi/ Bát chánh đạo, hay 10 chi của A la hán (thêm chánh trí và chánh giải thoát).

Chúng ta thử lược kể ra những cách thực tập chi tiết hơn sau đây.

-         Không nắm giữ tướng chung, không nắm giữ tướng riêng: khi tiếp xúc với hiện tượng thế gian.

-        Đặt chánh niệm trước mặt: trước khi thực hành pháp Thở.

-        Chú tâm cảnh giác: ban ngày và ban đêm, loại trừ các pháp ác, bất thiện khởi lên trong tâm.

-        Chánh niệm và tỉnh giác: trong các sinh hoạt, đi tuệ tri đi, ngồi tuệ tri ngồi...

-        Tuệ tri như thực.

-        An trú chánh niệm như vậy (trong bài kinh Tứ Niệm xứ)

-        Tiết chế ăn uống ngủ nghỉ (Đại kinh Xóm ngựa)

-        Xuất gia- Thành tựu giới đức- Thành tựu định- Thành tựu tri kiến- Thành tựu giải thoát (Đại kinh Thí dụ Lõi cây)

-        Chuyển hóa ý từ bất thiện trở thành ý thiện lành (bài kinh An trú tầm và kinh Song tầm)

-        Bố thí, giữ năm giới (thường dạy cho cư sĩ)

-        Bảy pháp bất thối: trong kinh Đại Bát Niết bàn, Phật dạy hàng tỳ kheo những nhóm pháp tu rất chi tiết.

-        Tiến trình tu từng bước của chính Đức Phật từ khi xuất gia tới khi thành đạo

(kinh Thánh cầu, đại kinh Saccaka, kinh Vương tử Bồ đề)

-        Tiến trình tu từng bước dạy cho hàng tỳ kheo (Đại kinh Xóm ngựa)

-        Bảy chi đưa tới giác ngộ: Niệm, Trạch pháp, Hỷ, Tinh tấn, Khinh an, Định, Xả.(Thất giác chi)

-        Bốn pháp vi diệu: Quán, Niệm, Định, Huệ (Tứ thần túc/ Tứ như ý túc)

-        Năm căn, năm lực: Tín, Tấn, Niệm, Định, Tuệ.

Tóm lại rất nhiều phương cách rèn luyện ba mặt: thân, tâm và trí cho tỳ kheo là thành phần quyết chí tu, hàng cư sĩ chỉ là phụ.

3-    CHƯ PHÁP/ TẤT CẢ HIỆN TƯỢNG THẾ GIAN:

Trong giáo pháp, hiện tượng thế gian bao gồm tất cả những đối tượng của sáu giác quan con người: đó là sắc, thanh, hương, vị, xúc , pháp, tương ứng với mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Thuật ngữ gọi là sáu ngoại xứ và sáu nội xứ. Từ đó phát sinh ra sáu thức: nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức và ý thức. Tất cả gọi là Thập bát giới (18 lãnh vực), gồm chung là hiện tượng thế gian.

Vậy chư pháp hay hiện tượng thế gian bao gồm: những gì vật chất và phi vật chất, loài vô tình và hữu tình.

Đặc điểm của hiện tượng thế gian là do nhân duyên sinh ra, hay vô số điều kiện khác nhau kết hợp lại mà thành, cũng gọi là pháp hữu vi, hay pháp có điều kiện (conditioned things), cũng có khi gọi chư pháp là chư hành. Từ sự thành lập có điều kiện này, chư pháp có những đặc điểm sau đây:

-        Y duyên tánh hay Y duyên khởi tánh (Idappaccayatā): bản thể là nương nơi điều kiện mà khởi ra.

-        Vô thường tánh/ biến dịch tánh: luôn luôn thay đổi.

-        Đoạn diệt tánh: có thể chấm dứt nó vì nó không bền vững, không có thực chất cố định, nó vô ngã.

-        Bản thể nó là trống không / tánh là Không.

-        Tuy nó có hiện hữu, nhưng chỉ như mộng ảo, không thực / tánh là Huyễn.

-        Khi mình không diễn tả gì về nó thì nó chỉ là Như thế, vì nó là cái không có tên, không có phẩm chất, không thuộc tính, tuyệt đối tĩnh lặng và khách quan. Đó là bản thể Chân như của nó.

-        Cuối cùng tất cả các pháp đều bình đẳng trên mặt bản thể.

Kết luận:

Tựa bài này là “Cánh rừng Pháp”, mường tượng như mình đang đi lạc trong cánh rừng ở dưới chân núi, ngó dáo dác chung quanh toàn là cây cối mù mịt không thấy lối ra. Bây giờ đã trèo lên đồi núi cao rồi nhìn xuống, thấy rõ ràng ba phương hướng của “rừng Pháp”:

-        Cái gì là những chân lý không bao giờ thay đổi.

-        Cái gì là những phương pháp thực hành.

-        Cái gì là tất cả hiện tượng thế gian chịu sự vận hành của những chân lý đó.

Chúng ta cười:

“A, thì ra vậy.

Chỉ một chữ DHAMMA thôi! Bao gồm hết cả thế gian này!”

Thế gian, là tất cả cái gì hiện hữu trên đời, đều hiển hiện tất cả những chân lý tuyệt đối khách quan và vĩnh hằng. Vậy thế gian và chân lý đâu thể tách rời ra. Chúng ta muốn thấu hiểu chân lý, là phải sống trong chân lý, là thể nhập chân lý. Vậy pháp thực hành cũng phải là một với chân lý.

Gút lại, cả ba nhóm: chân lý, phương pháp và thế gian hợp nhất, là một, người xưa chỉ tạm, bất đắc dĩ, mà trình bày, một chữ thôi: DHAMMA / PHÁP.

DHAMMA bao quát cả ba ngàn đại thế giới, bao quát cả 84.000 pháp tu, bao quát cả những chân lý muôn đời không thay đổi.

Tới cuối bài, giống như cái thấy của người tỉnh thức, đứng trên đỉnh núi cao nhìn xuống, ngắm bao quát thế gian, thấy rõ chân núi là cánh rừng rậm, thấy rõ vô số phương cách leo núi, và chỉ ở trên đỉnh núi mới thấy tất cả những chân lý vận hành thế gian bao la này.Vậy con người hay cái Tâm, cũng biểu hiện tất cả những chân lý vận hành thế gian, cũng có khả năng tu tập tất cả những phương pháp tu khác nhau để chứng ngộ, cũng là một trong vạn pháp do tứ đại làm thành, sẽ do tứ đại mà tan rã.  

Thiền viện ngày 19- 7- 2021

TN

 _________________________________________
CÁNH RỪNG PHÁP

(CLICK vào icon tam giác để nghe - CLICK vào icon 3 dấu chấm để download)