HỘI THIỀN TÁNH KHÔNG TRUNG ƯƠNG

HT Thích Thông Triệt: NHƯ THỰC TRI - NHƯ THỰC KIẾN - NHƯ THỰC TRI KIẾN

Wednesday, July 27, 20226:49 AM(View: 3909)

NHƯ THỰC TRI,
NHƯ THỰC KIẾN,
NHƯ THỰC TRI KIẾN.


Trích đoạn trong Bài đọc thêm "NHƯ THỰC TRONG PHẬT GIÁO NGUYÊN THỦY"

do Hòa Thượng Thích Thông Triệt biên soạn

 

Dưới đây là phần giải thích ba dụng ngữ (expressions) “như thực tri”, “như thực kiến” và “như thực tri kiến” trong hệ Nguyên Thủy. Nếu nắm vững một trong ba cách “Như Thực - Yathābhūta” ta có khả năng mở ra những mấu chốt trong phương pháp tu Huệ của hệ Phát Triển và Thiền Tông.

 

1.    Như thực tri nghĩa trí biết như thực; biết sự vật hay đối tượng nó là như vậy hay như thực; biết chân tánh (của hiện tượng); biết tuyệt đối. (P: Yathābhūta-ñāna; Skt: Yathābhūta-jñāna; the knowledge of the thing or object as it is or as in reality; the knowledge of the true nature (of phenomena); absolute knowledge). Đây là cái biết của trí tuệ. Thuật ngữ này được kết hợp với 3 từ:

 

a.    Yathā: như, giống như: as, like.

b.   Bhūta: thực, chân, sự thực, đúng (đối nghịch với giả): the real, true, reality, right (as opposed to the false).

Trong ngữ nguyên, bhūta là quá khứ phân từ (past participle) của động từ bhavati. Bhūta có nghĩa đã trở thành (has become) hay đã là (been). Bhavati có nghĩa “trở thành” (to become), “là” (to be); “hiện hữu” (to exist). Nó thường được dùng để chỉ điều gì (đã) đang là (what has come to be) mà không có xác định thời gian (của sự vật hay thực thể hoặc hiện tượng). Đây là trạng thái “kết quả của sự trở thành như vậy” của sự vật hay thực thể hoặc hiện tượng. Thuật ngữ bhūta thường được dùng để chỉ trạng thái tự nhiên (nature) của sự vật hay thực thể (entity) hoặc hiện tượng.

Thí dụ: Khí trời hôm nay nóng. “Nóng” là “kết quả trở thành của khí trời” trong ngày hôm nay. Nó cho biết trạng thái tự nhiên của khí trời như thế nào vào ngày hôm nay. Tất nhiên khí trời hôm nay khác hơn hôm qua. Như vậy “nóng” là sự thực. Nóng là trạng thái đang là của khí trời hôm nay. Nó là “kết quả của sự trở thành như vậy” vào ngày hôm nay, và chỉ hôm nay mà thôi, vì ngày mai chưa chắc gì khí trời nóng như hôm nay, và ta cũng không cần biết do nguyên nhânđiều kiện nào làm cho khí trời trở nên nóng. Đó là ý nghĩa “thực” hay “đang là” của từ bhuta.

 

Yathābhūta: như thực có nghĩa phù hợp theo sự thực (according to the reality); phù hợp với sự kiện (correspondance with fact); thực (really) như trong sự thực (as in reality, as in truth), trong bản chất thực của nó (in its real essence).

 

Đây là trường hợp thông qua năm giác quan, cảm thọtri giác kinh nghiệm về điều gì chứ không qua sự mô tả, sự đồn đãi (dư luận), sự truyền miệng của người khác về điều gì. Thông thường sự kinh nghiệm này dựa trên tri giác, tức “tưởng - sañña”, chứ không dựa trên khái niệm tư duy (conceptual thinking). Sau khi kinh nghiệm xong, điều ta biết được gọi là “như thực”.

Thí dụ: Khí trời Nam Cali thường được nhiều cư dân tại đây mô tả là “ấm” như tại Nam Việt Nam. Sau khi nghe nhiều người nói như thế, trong đầu tôi liền tạo ra một sự kiện khái niệm (a conceptual fact) về ý nghĩa “ấm” qua sự mô tả của nhiều người. Tôi hình dung hay tưởng tượng sự “ấm” kia như thế nào đó. Đồng thời tôi cũng liên tưởng đến những bằng chứng “ấm” mà tôi đã kinh nghiệm ở Nam Việt Nam trước đây. Lúc bấy giờ trong đầu tôi lập thành một nhận thức “ấm” với sự giúp đỡ của những tiếu trình nói thầm trong tâm.

Thí dụ: “Ấm” giống như ở Sàigòn hay “ấm” giống như ở các tỉnh miền Đông Nam Việt Nam v.v... Như vậy, lời nói “ấm” này là lời hư giả (a verbal delusion), vì đàng sau lời nói “ấm” không có sự hiện hữu cái “ấm” như thế nào để tôi nhận ra đúng được cái ''ấm” của trời miền Nam Cali phù hợp với cái “ấm” của trời miền Nam Việt Nam qua chính tri giác của tôi. Như vậy, “ấm” này không đúng như thực, vì tôi chỉ nghe nói, chứ không cảm nhận được qua chính tri giác của tôi.

Đến khi tôi di chuyển từ tiểu bang Washington, miền Tây Bắc nước Mỹ đến sống tại Nam Cali trọn một năm, lúc bấy giờ tôi mới thực sự kinh nghiệm sự “ấm” kia như thế nào. Tôi nhận ra điều mà tôi nghe nói trước kia, hôm nay phù hợp với sự thực, qua chính kinh nghiệm của sự kiện tri giác (perceptual fact) của tôi.

 

Như vậy, trong “như thực” không có suy luận, không có tưởng tượng, không có tự kỷ ám thị, không có dồn nén tình cảm, không có tập trung tâm vào đối tượng. Như thực được phản ánh bằng cái biết không lời (nonverbal knowledge or wordless awareness) thông qua sự kiện tri giác bằng nhận thức biết (aware cognitions) của cơ chế tánh giác (the mechanism of the awareness nature), trong đó không có tự ngã; còn nghe nói thông qua sự kiện khái niệm, trong đó có tự ngã và bằng nhận thức của trí năng.

 

  1. Ñāna (Skt: jñāna): tri thức, kiến thức, trí, sự biết: knowledge, knowing.

Trong Pali: ñāna, cũng như trong Skt: jñāna, có nhiều nghĩa. Nghĩa thông thường là trí thông minh (intelligence), tri thức, trí (knowledge), sự nhận ra (recognition), sự biết (knowing); đối nghịch với añāna hay ajñāna (thiếu trí hay vô trí), hoặc avijjā (vô minh). Trong trường hợp này, ñāna hay jñāna là cái biết có lời (the verbal knowledge). Ngoài ra, nó cũng thường được dùng đồng nghĩa với paññā (tuệ/huệ); khi đó nó có nghĩa là trí tuệ tâm linh (spiritual wisdom) hay tuệ trí (insight), hoặc thượng trí (higher knowledge). Trong trường hợp đồng nghĩa với huệ/tuệ (paññā) hay có nghĩa tuệ trí, hoặc thượng trí, ñāna (jñāna) dựa trên cái “Vô sanh” tức tánh giác. Trong trường hợp này, nana hay jñāna là cái biết không lời (the nonverbal knowledge or wordless awareness).

 

Khi ñāna hay jñāna được kết hợp vói Yathābhūta, lập thành Yathābhūta-ñāna hay Yathābhūta-jñāna, dụng ngữ này có nghĩa “như thực tri”.

Trong triết học Phật giáo, khi Thực tại tuyệt đối (ultimate Reality) được đề cập đến trong các bản văn, Thực tại đó dựa trên như thực tri. Bởi vì Thực tại tuyệt đối dựa trên không lời (wordless) hay trên vô ngôn (nonverbal). (Đây là đầu mối giúp chúng ta nhận ra những Thực tại tuyệt đối trong văn học Bát Nhã của Phật giáo Phát Triển và Thiền Tông, khi chúng ta gặp các từ Chân NhưTánh Không.)

 

Khi Ñāna (jñāna) có nghĩa kiến thức hay tri thức (knowledge), trường hợp này Ñāna (jñāna) dựa trên trí năng. Trên trí năng thì Nana (jñāna) (cái biết) có kèm theo tên gọi hay có định danh đối tượng. Bởi vì đặc tính của trí năng là có lời. Nó thuộc thành phần của Ý căn. Ta cũng có thể nói: tri thức (knowledge) dựa trên Tưởng (perception), vì thông qua các căn tiếp xúc với ngoại trần (external objects/worlds) tức đối tượng, tri giác nhận được dữ kiện từ Thọ. Cho nên tri thức (knowledge) này được xem là sự phản ánh đối tượng. Bởi vì chính đối tượng không có năng lực pha trộn (the power of amalgamating) với tên gọi (name) để tạo ra những loại danh xưng gì cho nó. Bản chất đối tượng vốn không có tên gọi, nó là vật trống rỗng (bare thing). Trong nó không có chứa tên gọi hay tên gọi không có gắn vào (append) trên nó. Cho nên, đây là chỗ các nhà Phật học Phát Triển xếp các loại danh xưng được gắn trên vật hay hiện tượng là “giả danh”.

 

Như thực tri (P: Yathābhūta-ñāna; Skt Yathābhūta-jñāna) là thuật ngữ chỉ sự “biết như thực” về sự biểu lộ trạng thái tự nhiên của hiện tượng đúng với phẩm chất hay trạng thái đang là của nó. Tức là vật như thế nào, “ta” (tánh giác) biết y như thế đó. Đây là thái độ biết đúng như cái hiện có do tánh giác đảm nhận. Trong tiến trình biết này không có khái niệm tư duy hiện hữu, không có ý niệm “ta” hiện hữu. Nhưng sở dĩ gọi “ta biết” đó là vì muốn làm rõ nghĩa chủ thể biết để mô tả trạng thái biết này như thế nào. Cho nên, từ ngữ “ta” được tạm mượn hay được “giả lập”. Thực sự, lúc bấy giờ chỉ có trạng thái đang là của đối tượng và sự nhận biết không lời của tánh giác đang chạm đến đối tượng.

 

Chính vì hai điều kiện này được có mặt trong tiến trình biết, nên sự thấy biết kia mới được gọi là “như thực tri”. Như vậy, như thực tri là cái biết của tánh giác về trạng thái đang là của đối tượng như thế nào. Trong đó chỉ có sự thầm lặng biết (tacit awareness/silent awareness) đối tượng mà không có sự suy luận, không có sự suy đoán hay sự viện dẫn về đối tượng.

 

Điều này có nghĩa thể tánh (the nature) của sự kiện hay sự vật hiện đương như thế nào, tánh giác biết đúng như thế đó; không thêm, không bớt, không thêu dệt vẽ vời, không tưởng tượng, không suy luận. “Ta” nhận thức đúng trạng thái như thực của đối tượng hay hiện tượng trước mặt. Tâm ba thời không có mặt trong trường hợp này; trái lại, chỉ có nhận thức biết. Qua đó, tâm xúc cảm phiền não, khổ đau hay xung đột nội tâm không có mặt trong trường hợp này.

 

Thí dụ: Nóng, biết nóng. Đau, biết đau. Đói, biết đói. Khi hít thở vào, bụng phồng lên, biết có sự phồng lên. Khi thở ra, bụng xẹp xuống, biết có sự xẹp xuống. Thấy các loại hoa trên bàn Phật, ta biết rõ ràng chúng đang như thế nào, ta không suy luận về chúng. Trong tiến trình biết này không có ý niệm người biết. Nó được xem là cái biết tuyệt đối (absolute knowledge), cái biết trong sạch, cái biết không có sự phản ánh ý thức (reflective consciousness), không có nói thầm (tầm), không có đối thoại thầm lặng (tứ), vì không có trí năng biện luận, không có suy nghĩ tính toán, không có ngã. Trong nó không có sự lập thành ngôn ngữ; trái lại chỉ có hình ảnh sinh động (a vivid image) được lập thành biểu tượng trong tâm về sự nhận biết (awareness) đối tượng như thực.

 

Tác dụng của cách biết này giúp ta gạt bỏ những thành kiến, định kiến, thiên kiến chủ quan về đối tượng. Tâm ta dễ trở nên trong sạch. Nếu có; biết có. Nếu không có; biết không có. Đây là biết đúng như thật. Như kinh nói: “cái gì hiện hữu biết nó hiện hữu, cái gì không hiện hữu, biết nó không hiện hữu” (santam vā atthí ñassati asantam vā natthí ti ñassati). Đây là điều kiện cơ bản để dẹp tâm nhị nguyên hay phân biệt trí. Nó cũng là điều kiện cơ bản giúp ta “hàng phục vọng tâm, an trụ chân tâm” theo kinh Kim Cang đề cập.

 

Thí dụ về tiến trình tri giác:

Có một trái xoài màu xanh đặt trên bàn. Khi thấy trái xoài, tôi biết ngay trái xoài đó màu xanh. Đây là biết như thực, vì giác quan của mắt thực sự chạm trán đối tượng, sự biết như thực này được thể hiện dưới hình thức thầm nhận biết do tánh giác đảm nhận. Tôi không thể nói thêm điều gì khác hơn về trái xoài xanh. Tôi không thể nói trái xoài này “chua” vì nó có màu xanh, hay nói nó “còn sống”. Nếu tôi nói nó “chua”, vị chua là vị do tôi suy luận hay tưởng tượng để dán nhãn trái xoài xanh. Bởi vì tôi chưa ăn trái xoài làm sao tôi biết nó chua? Chua là do tưởng tượng lập thành, chứ nó không phải là vật hiện hữu. Chua chỉ là khái niệm. Cảm thọ và (tưởng) tri giác để nhận ra “chua” không có mặt trong trường hợp này. Vì lưỡi tôi chưa nếm được vị chua. Tuy nhiên, ý niệm “chua” sở dĩ được lập thành trong tâm tôi chỉ vì tôi đã kinh nghiệm về trái xoài sống mà tôi đã ăn trong nhiều năm trước đây, nên bây giờ tôi nghĩ rằng trái xoài xanh này cũng “chua” như những trái xoài sống khác. Đây là biết do sự giúp của lời (words) để tạo thành khái niệm hay tạo thành suy luận hoặc tưởng tượng. Bởi vì, trên thực tế, có những loại xoài tháp, tuy vẫn có vỏ xanh mà khi gọt ra, ruột vàng, ăn rất ngọt, hoặc có loại xoài tượng, tuy có vỏ xanh mà trong ruột đã chín, nên ăn ngọt. Chứ không phải tất cả loại xoài da màu xanh đều “chua”.

 

Vì thế, biết như thực không phải là cái biết do tưởng tượng lập thành. Nó là cái biết không có thành kiến chủ quan (subjective biases) mà là cái biết có chánh trí, có thực trí. Do tâm không dao động lập thành. Tưởng tượng là cái biết không có chánh trí, không có thực trí, vì tưởng tượng là nhận thức mơ hồ, khái niệm mơ hồ về đối tượng. Theo sau nó là nhiều dạng lời suy luận được lập thành. Nói cách khác, hoạt động tưởng tượng được phát ra trong tâm bằng cái biết có lời, nó dựa trên lời, nó tùy thuộc vào sự thêu dệt lời của ý căn hay của trí năng. Tự ngã xuất hiện trong trường hợp này. Càng tưởng tượng nhiều, lời càng phát ra nhiều nội dung khác nhau theo những mức độ tưởng tượng. Những bản chất phàm tục dính mắc, chấp trước của tự ngã càng được dịp lộ ra tự do. Cuối cùng đưa đến những mức độ biến động tâm lý khác nhau, tạo ra những dán nhãn chủ quan, những tưởng tượng xúc cảm tâm lý, những lo âu, sợ hãi, sân hậnphiền muộn. Đây không phải là biết như thực mà là biết hư dối. Mạng lưới nghiệp bất thiện được lập thành trong tiến trình biết do suy luận.

 

Tập khí hay lậu hoặc lại có dịp huân tập thêm vào nghiệp thứccuối cùng ta khó tránh khỏi bệnh tâm thể như cao máu, tiểu đường. Chỉ vì khi tưởng tượng, tế bào não vùng tiền trán tác động vào giao cảm thần kinh, làm cho hai chất nước hóa học là norepinephrine và epinephrine tiết ra.

 

Thí dụ khác về tiến trình tri giác:

Nếu tôi thấy con rắn, niệm biết (a thought of awareness) liền được phát ra trong tâm. Hình ảnh con rắn mà tôi đương thấy liền được lập thành biểu tượng từ vùng kiến giải tổng quát. Nếu tôi đã có kinh nghiệm chắc chắn về màu sắc cũng như đặc tính và tên gọi của nhiều loại rắn, vùng kiến giải tổng quát liền kiến giải loại rắn mà tôi đương thấy thuộc loại gì, độc hay không độc. Bởi vì trên thực tế có loại rắn nước và trăn tuy cũng mang hình dáng tương tự như rắn mà không độc. Chứ không phải tất cả loài rắn đều độc. Đây là cái biết như thực về con rắn thông qua tri giác, trực giác và sự phân tích của vùng kiến giải tổng quát, sự hiện diện con rắn trước mặt tôi được lập thành nhờ tri giác sự kiện hoạt động và nhờ khu kiến giải tổng quát giải ra những nét đặc biệt về con rắn, nên cái biết như thực xảy ra. Trong tiến trình biết này hoàn toàn không có sự pha trộn (amalgamation) với lời nói thầm xuất hiện.

 

Thí dụ về tiến trình suy luận hay tưởng tượng:

Nếu có người nào đó nói ra lời “con Rắn Thần ở Kim Tự Tháp”. Tôi tiếp thu câu nói của lời này vào trong tâm. Đồng thời tâm tôi liền khởi lên ý niệmhình ảnh của con vật kỳ quái mà lời nói “Rắn Thần” biểu thị (signifies). Không cần có con vật trước mặt, nhưng qua định danh bằng lời, con vật mang tên Rắn Thần liền hiện diện trong óc tôi, vì tâm đã dựa theo lời để tưởng tượng con vật đó theo sức tưởng tượng của nó. Đây là sự biết được phát ra trong tâm bằng tưởng tượng. Sự biết này không phải là biết như thực.

Như vậy, biết như thực là thái độ quán sát sự vật hay sự kiện của người có năm giác quan, và vùng kiến giải tổng quát còn nguyên vẹn. Khi năm căn thực sự tiếp xúc năm đối tượng, người này dễ dàng nhận ra chân tướng như thực của đối tượng. Tâm không rơi vào sai lầm, đưa đến nhận thức đúng đắn và có quyết định đúng đắn. Nó không phải là cái biết bằng suy luận, bằng hình dung hay bằng tưởng tượng về đối tượng lập ra; trái lại nó trực tiếp nhìn thấy đối tượng bằng giác quan hay bằng tánh giác.

 

Thí dụ khác:

Theo truyền thống Ấn độ, “Nơi nào có khói; nơi đó có lửa. Có khói trên núi; như vậy, có lửa trên núi”. Đây là “sự biết có lửa” qua suy luận. Vì chỉ thấy “khói” mà không thấy “lửa”. Như vậy ở đây, lửa được xem là đối tượng vắng mặt; khói là đối tượng có mặt. Lý do là ta không thấy lửa mà chỉ thấy khói. Do đó, lửa được nói đến do suy luận. Như thế, suy luậnnhận thức đối tượng qua dấu hiệu của nó là khói, chứ không phải qua thấy như thực đối tượng là lửa. Cho nên, suy luận không phản ánh thực tại tối hậu hay không đúng với sự thực vì nó không phải là cái thấy biết bằng giác quan hay bằng tánh giác mà bằng sự hình dung hay tưởng tượng qua trí năng.

 

Thiền xem sự hiểu biết bằng suy luậnchướng ngại của ngộ hay của sự phát triển tâm linh từ vùng tánh giác. Cho nên, biết như thực là cái biết trực tiếp (direct knowledge) hay trực quan/giác (intuition), nó trái ngược với cái biết gián tiếp hay biết bằng khái niệm (concepts). Nó là cái biết không phải bằng suy tư nghĩ tưởng, không phải bằng trí phân biệt mà bằng một trong các tánh của vùng kiến giải tổng quát bên trong não bộ, sau bán cầu não trái. Người mới thực hành thiền không thể có kinh nghiệm được loại cảm giác tri giác như thế. Nó là năng lực biết trong trạng thái tỉnh thức (awakening) của tánh giác. Người xưa xem người có năng lực biết tỉnh thức này là người đã bước vào “Dòng Thánh thứ nhất” hay ở cấp “thứ bảy trong mười cấp của hàng Bồ tát”. Trên thực tế, nó là cái biết (awareness) không thể nhận được bằng trí năng, cũng không phải là tiến trình hoạt động của sự hiểu biết được gọi là “trí tác vi” (intellection).

 

Chân lý được thiết lập trên tiến trình biết này luôn luôn đưa đến sự kiện ngộ (a realized fact). Còn chân lý được thiết lập trên sự kiện khái niệm (a conceptual fact) không thể đưa đến ngộ.

 

Tóm lại, như thực tri là cái biết không lời (wordless awareness) đầu tiên của nhận thức được rực lên (kindled) khi giác quan tiếp xúc đối tượng. Trong nó không có khái niệm, không có một sự định danh, không có ngôn ngữ, không có sự tạo ra bất kỳ ý nghĩ gì. Nó được xem là cái lóe sáng của trí (knowledge) và cũng là cái lóe sáng của nhận thức (cognition) lúc đầu. Chính cái lóe sáng biết này (this flash of awareness) là điều kiện cần thiết của ngộ trong Phật giáo hay “kiến tánh” trong Thiền tông. Nó cũng là nền tảng của tuệ giác (intuitive wisdom) hay trí tuệ Bát Nhã (insight wisdom) và cũng là nền tảng của những Thực tại tối hậu trong hệ thống học thuyết Bát Nhã.

 

Chú ý:

  • Theo sau ánh sáng lóe lên đầu tiên của sự biết, nếu trí năng tham gia hoạt động, nó sẽ hình dung để lập thành những khái niệm, những tâm lý xúc cảm, những hình thể hay hình ảnh đối tượng. Trong tiến trình này nhận thức bằng suy luận được lập thành, trong đó có sự kết hợp với ý thứctrí năng. Đến đây, nó không còn là nhận thức như thực hay biết như thực nữa mà là sự nhận ra (recognition) do suy luận. Như vậy, nhận thức như thực là nhận thức bằng tánh giác. Nơi đây tánh giác chỉ nhận thức đối tượng bằng hình thái trống rỗng (the bare form) hay vật trống rỗng (the bare thing), tức là chỉ có chân tướng của chính vật đó tại vùng kiến giải tổng quát mà thôi, chứ không có thêm bất cứ điều gì, hình dáng gì, hay bất cứ đặc tính chung, đặc tính riêng nào liên quan đến đối tượng.

 

  • Ngược lại, cũng theo sau ánh sáng lóe lên đầu tiên của sự biết (awareness) nhưng trí năng không hoạt động, tự ngã không xuất hiện, mọi sự suy luận, tưởng tượng không khởi ra; ngay lúc đó, tuy cũng là sự nhận ra (recognition) nhưng sự nhận ra này ở mức độ giải quyết mối nghi mà từ lâu ta đã bế tắc. Đây là điều kiện cần thiết của Thiền trong ba hệ. Thuật ngữ Thiền gọi là ngộ (P: sacchikarana: realization; P: sacchikaraniyā: realized).

 

Chính vì vậy, tuy cũng cùng thông qua cái lóe sáng biết đầu tiên, nhưng tiếp theo sau, nếu có trí năng tham dự vào, cái biết đó trở thành méo mó, không còn như thực; không thể đưa đến ngộ hay phát triển tâm linh.

 

Trong việc tu Thiền, ta cần có cái biết như thực. Nó là nền tảng của tâm yên lặng (Chỉ-samatha), tâm định (Định-Samādhi) và Huệ (Paññā-wisdom). Nó cũng là nền tảng của Chân đế Bát Nhã. Bậc kiến đạo ngộ được chân lý tối hậu thông qua biết như thực.

 

2.    Như thực kiến có nghĩa thấy như thực (P: Yathābhūta-dassana; Skt: Yathābhūta-darsana: seeing things as they really are). Ở đây, trong tiếng Pali, từ dassana có những nghĩa: nhìn (looking), thấy (seeing), nhìn, xem (view).

 

Ta đã biết nghĩa như thực ở đoạn văn trên, riêng từ “Kiến”, có nghĩa “thấy” (P: dassana; Skt: darsana: seeing, sight, vision). Nó có nghĩa hiểu biết (understanding), sự hiểu thấu bên trong sự vật, tức tuệ trí (insight), lãnh hội (comprehension) và trực giác (intuition). Nó thường được dùng kết hợp với ñāna, gọi là “biết và thấy” (ñāna-dassana - knowing and seeing). Sự thấy biết này được nhận ra bằng tuệ trí chứ không phải bằng suy luận của trí năng. Cho nên nó cũng được xem là nền tảng của huệ (wisdom). Người bình thường không thể có mức độ thấy biết như thực này.

 

Đôi khi dassana hay darśana được dùng để chỉ tuệ trí (insight). Đó là trường hợp thấy đạo, thấy tánh, thấy tâm, thấy vật, thấy nghiệp chướng v.v... Nói chung là thấy thực tướng hay thấy thực tánh hiện tượng thế gian. Đây là cái thấy đúng, phù hợp với sự thực. Tuy nhiên, nếu đi sâu vào từ ngữ “thực”, trên thực tế không có tâm (mind) hay cảm giác khái niệm nào có thể lập thành từ ngữ “thực” đúng với nghĩa “hiện hữu thực sự” của nó, ngoại trừ lời nói “thực” chẳng là gì trong thực tại. Bởi vì, “Thực” là danh từ trừu tượng, nó được thiết lập qua các tánh trong cơ chế tánh giác hay bằng ngộ (realization) để nói lên ý nghĩa đúng, không hão huyền (undelusive) của hiện tượng. Vì vậy sự thực (chân lý) chỉ được nhận ra bằng tánh giác hay bằng ngộ theo lối kinh nghiệm của Thiền mà thôi.  Không ai có thể thấy cụ thể thực tánh, thực tướng hiện tượng thế gian như thế nào bằng mắt thường hay bằng trí năng méo mó.

 

Vì vậy, dassana hay darśana (kiến) là cái thấy thường được gọi bằng ẩn dụ là “thấy bằng mắt huệ” hay bằng “mắt tâm”, chứ không phải thấy bằng trí năng.

Khi dassana hay darśana kết hợp với P: ñāna hay Skt: jñāna lập thành P: ñānadassana hay Skt: jñānadarśana, nó được xem là biết bằng trí tuệ, được dịch sang Việt ngữ là “tuệ tri”. Đây là phương pháp nhìn hiện tượng thế gian hay sự kiện bằng tánh giác để có cái thấy như thật về hiện tượng. Phương pháp này cũng giống như cách Như Thực Tri. Nó là điều kiện cơ bản để đạt được tâm thuần nhất, huệ và định đồng thời.

 

Ngoài ra, trong Pali cũng có từ diṭṭhi và trong Sanskrit từ dṛṣti, cả hai đều mang ý nghĩa Kiến (view). Nhưng chữ “kiến” này mang ý nghĩa quan điểm (views or stand-points) hay đức tin sai lầm (false belief). Vì thế, tác dụng chữ Kiến này (diṭṭhi) có đặc tính tạo ra những đám rối tư duy (tangles of thinking) hay những vướng mắc (entanglements). Thí dụ: kiến thủ - diṭṭhi-upādāna - grasping of view or adhering to false views; kiến điên đảo - ditthi-vipallāsa-distortion of view-point; kiến chấp - diṭṭhi-parāmāsa - adherence to view; thân kiến - sakkāya-diṭṭhi - belief in an enduring and lasting self; thiên kiến - diṭṭhi-anusaya - leaning on view; kiến lậu - diṭṭhi-āsava; kiến võng - diṭṭhi-jāla; tà kiến - micchā-diṭṭhi, v.v... Những loại kiến này đưa đến luân hồi. (Phần này sẽ được giải thích sau).

 

3.    Như thực tri kiến có nghĩa biết và thấy như thực (P: Yathābhūtañānadassana; Skt: Yathābhūta-jñānadarśana; seeing and knowing things the way as they really are, or knowledge and vision of things as they are, or the knowledge and vision according to reality). Từ nơi tánh giác sinh như thực tri kiến.

 

Đây là cái thấy của tuệ trí (insight); kết quả của quá trình tu tập thiền huệ, đạt được cái biết thầm lặng của tánh giác. Thiền gia nhận ra trạng thái ‘đang là’ của đối tượng. Nội tâm không khởi lên niệm phải là hay nên là. Nó là nền tảng của vô phân biệt trí hay vô phân biệt tâm. Nó cũng là bước thứ nhất của người đi vào Dòng Thánh.

 

Theo hệ Nguyên Thủy, khi Yathābhūta kết hợp với ñāna-dassana, Yathābhūta có nghĩa “chân tánh - true nature” hiện tượng hay sự kiện. Như vậy, Yathāabhūtañānadassana có nghĩa “hoàn toàn ngộ (nhận rõ) chân tánh hiện tượng thế gianvô thường, bất toại nguyện hay xung đột (khổ), và không thực chất tính (vô ngã) hay vô thường, khổ và vô ngã”.

Thiền Vipassanā thuộc hệ Nguyên Thủy thiết lập Như thực tri kiến thành pháp Quán thứ 16 trong 18 pháp Quán chính yếu. Người thực hành được hướng dẫn dụng công làm sao đạt được cái biết và thấy thực tướng và thực tánh hiện tượng thế gian.

 

Theo hệ Phát Triển xem như thực tri kiếnphương pháp dụng công để đạt được: thánh trí, căn bản trí (mūlajñāna) hay vô phân biệt trí, chân trí.

Hòa thượng Thích Thông Triệt

Thầy-Thông-Triệt---Toronto-2010

Send comment
Off
Telex
VNI
Your Name
Your email address
Tuesday, July 8, 20254:43 PM(View: 67)
Bài quán pháp trên đề mục “Sáu nội-ngoại xứ” không chỉ là bài học lý thuyết về ý nghĩa từ ngữ, mà còn là bài pháp nhắc nhở hành giả cần rèn luyện chánh niệm mỗi lúc mỗi thời để làm chủ sáu căn. Lúc nào cũng có chánh niệm thì tâm không phóng dật lang thang. Đó là cách thanh lọc để các căn được thanh tịnh.
Saturday, July 5, 20258:07 AM(View: 238)
Ni sư Triệt Như Khóa THIỀN CĂN BẢN 2025 _Bài 1 ngày 31 tháng 5, 2025 Bao gồm VIDEO và các SLIDES,
Wednesday, July 2, 202510:07 AM(View: 204)
When being allured by the illumination, the mayflies fling themselves straightly into it; hitting the hot bulbs, they fall down and die immediately. Thus, we name them the “self-burning” insects, the ephemerons. We do not know their real instinct, what they expect from the light. Seeing their congeners of the same species killed in such a way, but how come the others keep fatally dashing?
Monday, June 30, 202510:57 AM(View: 447)
TÀI LIỆU HỌC TẬP: Khóa THIỀN CĂN BẢN 2025 _KỲ 5 ngày 28 tháng 6, 2025 do Ni sư Triêt Như trực tiếp hướng dẩn Bao gồm các AUDIO & SLIDES từ bài 17 đến bài 20
Wednesday, June 25, 20259:20 AM(View: 358)
Hey, folks! The Buddhist canons have strongly stated that but how come you have not followed them? May everyone obey the Buddhas’ teachings as they have complied with the requirements of the laptops or any other machines in their life.
Monday, June 23, 20251:06 PM(View: 723)
TÀI LIỆU HỌC TẬP: Khóa THIỀN CĂN BẢN 2025 _KỲ 3 ngày 14 tháng 6, 2025 do Ni sư Triêt Như trực tiếp hướng dẫn Bao gồm các AUDIO & SLIDES từ bài 9 đến bài 12
Thursday, June 19, 20259:34 AM(View: 306)
Master Thích Thông Triệt has combined the essence of the four schools of Buddhism – Early Buddhism, Theravāda Buddhism, Developmental Buddhism and Zen Buddhism – with the findings of neuroscience into a practical method that guides students towards experiencing wordless awareness and eventually internalizing suchness nature. By reconciling neuroscience with meditation, he has demonstrated that Buddhism meditation is truly an experimental spiritual science and has developed practical methods to help students taste the ultimate fruits of meditation
Wednesday, June 18, 20259:32 AM(View: 384)
I remembered our Master once taught us how to watch the moon. He said the Sutra refers to the method of Watching the Sun and the Moon, Watching the Sunlight, and the Suryavarta-samadhi. Then, he shared his experience in the so-called “Reluctant self-isolation for mind practice”.
Sunday, June 15, 20254:11 PM(View: 860)
TÀI LIỆU HỌC TẬP: Khóa THIỀN CĂN BẢN 2025 _KỲ 3 ngày 14 tháng 6, 2025 do Ni sư Triêt Như trực tiếp hướng dẩn Bao gồm các SLIDES từ bài 9 đến bài 12
Saturday, June 14, 20259:14 AM(View: 356)
Après les retraites méditatives en Allemagne, le lundi 19 mai, Mme Minh An nous a ramenés à l'aéroport de Francfort avec Thay Quang Dung pour prendre l'avion pour Paris. Une fois arrivés à l'aéroport Charles-de-Gaulle, M. Tam Hy est venu nous chercher pour nous emmener à Juziers, à plus de 50 km de là. Juziers est une petite ville reliée à Paris par la Seine, qui traverse la capitale et passe derrière la maison de Tam Pho.
Thursday, June 12, 202511:39 AM(View: 532)
Trong thế giới Phật giáo, có lẽ có 3 mùa xuân được nhiều người con Phật tưởng nhớ nhiều nhất là mùa xuân thái tử Siddhattha chào đời, mùa xuân ngài giác ngộ và mùa xuân ngài nhập diệt.
Wednesday, June 11, 20252:33 PM(View: 440)
That dead-end road is the human life path. That of fame, money and love. That of desires, cravings and strong affection. Then, our fragile life is just for the service of those trios. And when the time comes, we end up in loneliness without any accompanying. All look like the sand bubbler crabs on the shoreline of the East Sea.
Sunday, June 8, 20252:31 PM(View: 546)
Quán Ngũ uẩn không phải chỉ đơn thuần quán sự có mặt của từng uẩn hay toàn bộ Ngũ uẩn, mà sâu sắc hơn là hành giả thấy được tánh Vô thường, Bất như ý, Vô ngã và sanh-diệt của Ngũ uẩn như lời Đức Phật dạy trong kinh “... Vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên các pháp, hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp, hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp”. Đó mới chính là mục tiêu của thiền Tứ Niệm Xứ.
Sunday, June 8, 20259:46 AM(View: 999)
TÀI LIỆU HỌC TẬP: Khóa THIỀN CĂN BẢN 2025 _KỲ 2 ngày 7 tháng 6, 2025 do Ni sư Triêt Như trực tiếp hướng dẩn Bao gồm các AUDIO & SLIDES từ bài 5 đến bài 8
Sunday, July 6, 20258:44 AM(View: 41)
Im Buddhismus gibt es drei besondere Frühlingsmomente: "den Frühling, in dem Prinz Siddhartha geboren wurde, den Frühling, in dem er erleuchtet wurde, und den Frühling, in dem er ins Nirwana ging."
Thursday, June 5, 20257:31 PM(View: 1330)
TÀI LIỆU HỌC TẬP: Khóa THIỀN CĂN BẢN 2025 _KỲ 1 ngày 31 tháng 5, 2025 do Ni sư Triêt Như trực tiếp hướng dẩn Bao gồm AUDIO & các SLIDES từ bài 1 đến bài 4
Wednesday, June 4, 20259:07 AM(View: 485)
Last but not least, the mind path is solely in an instant. A krasna of mindfullness. A moment of knowing how to live. It is the one of the being. Stay in the instant of being all the time. It is peacefully abiding in the Nirvana.
Tuesday, June 3, 20259:58 AM(View: 596)
La première étape le voyage d’enseignement de 2025 était Paris. Maître Quang Dung et moi sommes arrivés à l'aéroport Charles de Gaulle et avons rejoint le sangha Sunyata Paris à Noisy-le-Grand dans l'après-midi. Après une nuit de repos, la retraite a débuté le vendredi 2 mai pour s'achever le dimanche 4 mai.
Monday, June 2, 20253:53 PM(View: 407)
Während ich das Feuer betrachte, schweift mein Geist ab. Ich bemerke nicht, wie es allmählich kleiner wird und schließlich erlischt. Wenn das Holz verbrannt ist, erlischt auch das Feuer. Wohin also geht das Feuer? Gibt es Feuer oder gibt es kein Feuer?
Wednesday, May 28, 202511:17 AM(View: 716)
Thất giác chi là con đường dẫn đến sự tỉnh thức và giải thoát, giúp hành giả nhận diện rõ sự vận hành của tâm, buông bỏ mọi chấp trước và đạt được trạng thái an lạc chân thật.
Wednesday, May 28, 202511:10 AM(View: 525)
Once upon a time when the HungVuong Kings were building up the country. One among them adopted a young, talented man as his son. Later one, due to some misunderstanding, the king ordered to exile that adoptee, Mai An Tiem, and his family to an isolated and deserted island.
Wednesday, May 21, 202511:19 AM(View: 775)
“Calm mind, Path recognized” indicates the original mind nature is crystal clear, inconceivably boundless and barren. It is also the Thusness Truth, the Emptiness and Awakening Nature.
Tuesday, May 20, 20253:50 PM(View: 900)
Ni sư Triệt Như: KHÓA TU TRUYỀN THỐNG tháng 4, 2025 tại TỔ ĐÌNH Bài 2: KIẾN THỨC KHOA HỌC bao gồm VIDEO và các SLIDES trong bài giảng
Thursday, May 15, 202512:32 PM(View: 1035)
Mãi ngắm nhìn ngọn lửa mà ý cứ tuôn tràn, không hay ngọn lửa từ từ nhỏ lại, rồi cuối cùng tắt mất. Củi hết thì lửa tắt. Vậy ngọn lửa đi đâu? Có lửa hay không có lửa?
Wednesday, May 7, 20259:04 AM(View: 778)
Some assumes this is the end of the Dharma. However, the Buddhist teachings are obviously present everywhere. When the Trio of Invaluable are consistently staying in the mundane world, it is the very Righteous Dharma. Thus, those who are unable to see the Three Precious, then, they can think the Dharma is declining now.
Sunday, May 4, 20255:27 PM(View: 1027)
“Năm triền cái” bị xem là năm pháp bất thiện, nó là những tập khí tùy miên nằm sâu trong tiềm thức. Khi đủ duyên nó trồi lên trì kéo, che đậy tâm thức khiến con người chịu nhiều phiền não, đã thế nó còn là nguyên nhân đưa đẩy con người tạo nghiệp.
Monday, April 28, 20257:58 AM(View: 1219)
Ni sư Triệt Như: KHÓA TU TRUYỀN THỐNG tháng 4, 2025 tại TỔ ĐÌNH Bài 1 TỔNG QUÁT KHÓA TU TRUYỀN THỐNG bao gồm VIDEO và các SLIDES trong bìa giảng
Tuesday, April 22, 20258:57 AM(View: 959)
Và đây là lời dặn dò của Thầy Thiền Chủ Ân sư khi xưa, nay xin nhắc lại để thầy Quang Dũng ghi nhớ: « Y là Pháp của Phật Thiền Bảng là Pháp của Tổ Nay Thầy truyền trao Pháp của Phật và Pháp của Tổ cho con. Con hãy điều hành Tăng đoàn và tất cả các đạo tràng Tánh Không theo bản Thanh Quy này ».
Monday, April 14, 20252:41 PM(View: 843)
Hôm nay, ngày 6/4/2025, là ngày trọng đại của Hội Thiền Tánh Không, vừa kỷ niệm 30 năm thành lập dòng thiền Tánh Không và là ngày Ni Sư Triệt Như ban y, truyền trao thiền bảng, và thanh quy cho thế hệ thừa kế thứ ba đó là thầy Quang Dũng.
Saturday, April 12, 202510:10 AM(View: 713)
Was ist eine „Selbst Meditation“, was ist eine „Nicht-Selbst Meditation“? Wenn wir uns zu einer bestimmten Zeit hinsetzen und nach einer bestimmten Methode meditieren, dann machen wir eine „Selbst-Meditation“. Mit dieser Meditation erreichen wir nur ein begrenztes Ergebnis. Auf eine andere Weise passen wir uns den Umständen des täglichen Lebens an, dann meditieren wir „Nicht-Selbst“, denn wir brauchen keine Bedingungen, wir harmonisieren uns automatisch mit der Umgebung, wir lassen die Phänomene geschehen, wie sie sind. Vielleicht habt ihr schon oft so gelebt, ohne es zu merken.
Thursday, April 3, 202511:04 AM(View: 1193)
Ngày 2 tháng 4:. còn 3 ngày nữa tới Đại lễ, đã có 44 vị hiện diện tại Tổ Đình tham gia những ngày công quả
Wednesday, April 2, 20259:45 AM(View: 1066)
Si on vit normalement, on sera en paix, il n'y aura ni douleur ni souffrance. C'est parce que l’on n'a pas conscience que l’écharde, quelque chose de sale et de dangereux, même si c'est petit, va nous faire mal et nous faire souffrir.
Wednesday, April 2, 20258:07 AM(View: 1059)
Nothing could happen without any cause or precondition. Be tolerant when you want to transfer your karmas. Be honest in self-review and bravely accept the unpleasant truths. You yourselves are the owners of your own life. And only you can change yourselves and “when there is a will, there is a way” as well.
Tuesday, April 1, 202510:13 PM(View: 875)
This source of awareness can convert everything into the crystal fountain of the tranquility and happiness for those who could immerse themselves in the cool water current of the mind.
Tuesday, March 18, 202510:46 AM(View: 874)
Das bedeutet, dass es viele Wege gibt, die zum Ziel führen. Die Frage ist aber, welchen Weg ist Buddha gegangen? Das ist die zentrale Frage dieses Artikels: Mit welcher Methode hat der Buddha die vier Stufen der Meditation durchlaufen?
Wednesday, March 12, 20259:58 PM(View: 1034)
... No matter what entry we enter to transform our mind, we must test ourselves whether we thoroughly and simultaneously conduct ourselves in the Trio of Precepts - Concentration – Wisdom. It is then the true self-liberation.
Wednesday, March 12, 20253:33 PM(View: 1689)
Nếu mình sống bình thường, thì an lạc, đâu có đau hay khổ. Tại mình không có chánh niệm tỉnh giác, mới bị cái dầm, bên ngoài, là thứ dơ bẩn, nguy hiểm, dù cho nhỏ bé, cũng làm cho mình đau, mình khổ.”
Friday, March 7, 20258:01 AM(View: 1055)
Le printemps 1929 a vu son arrivée dans notre monde. Le printemps 1982 fut une bénédiction pour lui, qui voyait clairement le chemin à suivre. En hiver 2019, il nous a quittés... Cependant, ce matin, sous la chaude lumière du soleil, profitant des fleurs de printemps, comment se fait-il que les yeux de quelqu'un soient en larmes ?
Sunday, March 2, 202510:34 PM(View: 1722)
Nhận biết Thiền lúc nào là vô vi pháp, lúc nào là hữu vi pháp. Khi mình tập Thiền, theo giờ giấc nhất định, ngồi đúng tư thế, có kỹ thuật để dụng công, có cố gắng hay tác ý dụng công, đó là pháp có điều kiện, là hữu vi pháp, kết quả giới hạn. Khi sống bình thường, tùy hoàn cảnh ứng xử tự nhiên, thì là sống Thiền, là pháp vô vi, không cần điều kiện, tức là sống tùy duyên thuận pháp, hay để cho các pháp tự vận hành. Điều này thiệt đơn giản, trong đời, có nhiều khi mình đã sống đúng như vậy, nhưng mình không nhận ra thôi.
Monday, February 24, 202512:02 PM(View: 1033)
Dục, Cần, Tâm, Quán được gọi là Tứ Như Ý Túc hay Tứ Thần túc, vì đây là bốn phương tiện giúp hành giả đắc được các tầng thiền Định, như ý muốn.
Thursday, February 20, 20251:11 PM(View: 1241)
Dès lors qu'on a pu passer au stade de l'observation de la vacuité de l’esprit, celui-ci devient vide. Il n'y a plus rien à dire. En d'autres termes, ce "courant éternel de l’esprit" qui coule depuis de nombreuses vies s'arrête ici, sans laisser de trace.
Sunday, February 16, 20257:06 PM(View: 1975)
Hôm nay đang giữa tháng 2, theo nguyên tắc thì đang mùa đông. Tuy nhiên, chúng ta đã ăn Tết 2 tuần rồi, mình cứ thấy là mùa xuân đang tới. Mấy ngày mưa vừa qua đã tưới tẩm cây cảnh thiền viện xanh tươi hẳn lên. Thiệt vậy, Tổ đình chúng ta đang “thay áo mới” chờ ăn mừng ngày Kỷ niệm 30 năm Thiền Tánh Không sắp tới đây... Nhưng “cái áo mới” ở đây mình thấy rõ nét nhất là mấy cái cốc nho nhỏ của Tổ đình mình.
Sunday, February 16, 202510:50 AM(View: 977)
Ich hinterlasse meine Fußspuren, wie die Fußspuren am Strand von Tuy Hoa an jenem Tag, schwankende Fußspuren, die sich in den goldbraunen Sand drücken, nur für einen Augenblick, die weißen Wellen plätschern herein, dann ziehen sie sich ins Meer zurück, nichts bleibt zurück, der Sand ist flach, die Fußspuren verschwunden. Ich ging weiter, hinterließ wieder Fußspuren im Sand, dann kamen die Wellen zurück, der Sand war wieder flach, und ich ging weiter, für immer allein, ohne eine Spur zu hinterlassen.
Wednesday, February 12, 20258:03 AM(View: 1200)
Today, I would like to introduce a simple practice for mind training without the requests of “Concentration or Wisdom.” It is the “Reflection on the Buddha, Reflection on the Dharma, Reflection on the Sangha.”
Wednesday, February 5, 202510:47 AM(View: 1200)
VIDEO: Ni sư Triệt Như Giảng Đại Chúng: / PHÁP THOẠI ĐẦU NĂM ẤT TỴ 2025 / ngày 31 THÁNG 1, 2025 tại TỔ ĐÌNH TÁNH KHÔNG
Monday, January 27, 20257:13 PM(View: 1244)
Nhân dịp đầu năm mới, xin chân thành gởi lời chúc mừng tốt đẹp nhất tới chư Tôn Đức Tăng Ni và tất cả thiền sinh thân hữu. Nguyện cầu Tam Bảo gia hộ tất cả quý vị: - Sức khỏe tốt - Tâm an vui, sống hài hòa - Tuệ trí phát huy - Bồ đế tâm kiên cố. / Nam mô Bổn sư Thích ca mâu ni Phật.
Friday, January 24, 202510:57 PM(View: 1235)
Wenn es also keinen Buddha gäbe, der uns diese Kultivierungsmethode (die zweite Bedeutung von Dharma) lehren würde, dann würden die Phänomene immer nur Phänomene bleiben, und wir würden die Essenz (die erste Bedeutung von Dharma), die in den Phänomenen verborgen ist (die dritte Bedeutung von Dharma), nicht erkennen.
Thursday, January 23, 20257:55 PM(View: 1499)
The most terrible wildfire in the history of Los Angeles has started for a couple of days from Pacific Palisade. It is a gorgeous city sitting on the mountainous area along the Pacific Ocean Coast, west of Los Angeles and between the two luxurious cities of Malibu and Santa Monica.
Tuesday, January 21, 20253:43 PM(View: 1409)
Anfang 2019 hatte ich einen Unfall. Danach hatte ich Schmerzen am Rücken und an der rechten Schulter, ich konnte meinen Arm nicht mehr heben und hatte beim Anziehen meiner Jacke starke Schmerzen im Oberarm. Die Schmerzen blieben zwei Jahre lang und wollten nicht weggehen... Ich habe dann einen Bekannten gefragt, der als Physiotherapeut arbeitet: „Wenn du einen Patienten mit Wirbelsäulenschmerzen behandelst, welchen Teil des Körpers versuchst du dabei zu beeinflussen: Knochen, Muskeln oder Gelenke? Seine Antwort war sehr kurz: „Faszien“.
Thursday, January 16, 20259:52 AM(View: 1439)
So long as they could move to the stage of observing the bareness of their mind, theirs turn into empty. Nothing left to talk. In other words, “the continuous current of mind keeps running and running” via many lifespans ends without any trace.
69,256