HỘI THIỀN TÁNH KHÔNG TRUNG ƯƠNG

HT Thích Thông Triệt: Giáo trình_Các bài đọc thêm: ĐẠI CƯƠNG VỀ KHÁI NIỆM

Sunday, June 5, 20225:21 PM(View: 2945)

ĐẠI CƯƠNG VỀ KHÁI NIỆM

  

 Trích trong Bài đọc thêm
"Chân Lý Qui ước"
do Hòa Thượng Thích Thông Triệt biên soạn

Khoa Can Ban 2010, Toronto, # 5

 

VI. THÀNH PHẦN CƠ BẢN LIÊN HỆ TRONG TỤC ĐẾ

 

Để có thêm dữ kiện về thành phần trong tục đế, chúng ta cần biết rõ đại cương về “khái niệm”.

 

  • Khái niệm thuộc thành phần cơ bản của tục đế. Bởi vì không có khái niệm, tục đế hay chân lý qui ước không thành lập được. Nhưng khái niệm được hình thành thông qua tiến trình gọi tên hay tiến trình tạo thành ý nghĩ (ideation) về hiện tượng hay sự vật. Đây là hai mấu chốt của tục đế mà ta cần nắm cho vững để khi chuyển sang chân đế, ta liền biết cách đi vào hay ứng dụng, hoặc nhận ra cốt lõi chân đế.

 

  • Bất cứ tư tưởng cố định với ý nghĩ cố định đều là khái niệm. Dù là vật thể, sự kiện, thực thể, hiện tượng hay phẩm chất, nếu được thiết lập thành tên gọi, thành quan điểm, chúng đều là khái niệm. Trong cuộc sống con người, khái niệm là phương tiện trao đổi thông tin khi con người muốn trình bày tất cả kiến thức của mình cho người khác biết. Do đó, khái niệm trở thành thành phần cơ bản của suy nghĩ hợp lýdiễn tả hợp lý theo qui ước. Không có suy nghĩ hợp lý, không thể tạo thành khái niệm. Đồng thời, nếu diễn tả viễn vông, khái niệm cũng không thể thành lập.

 

Thí dụ, “chân như” là một khái niệm trừu tượng, nhưng trên mặt tục đế, cần truyền thông với nhau về pháp tối hậu của chân đế, ta phải nhờ vào khái niệm chân như. Trái lại, nếu diễn tả chân như bằng những lý luận siêu hình, khái niệm chân như sẽ trở thành huyễn hoặc. Người nghe không hiểu khái niệm đó là gì, hoặc tưởng tượng khái niệm đó mang nội dung kỳ bí nào đó. Đây gọi là diễn tả khái niệm không hợp lýsuy nghĩ không hợp lý.

 

Như vậy, suy nghĩ cũng là đầu mối tạo ra khái niệm. Đây là điểm ta cũng cần lưu ý.

 

  • trải qua nhiều khúc quanh và thăng trầm sóng gió, cuộc đời vẫn như là một dòng nước chảy liên tục, không bao giờ đứt quãng. Trong đó, hoạt động của con người không bao giờ ngưng nghỉ. Do đó, con người không bao giờ xa lìa khái niệm tư duy (conceptualized thinking). Khái niệm tư duy trở thành sự cần thiết trong sinh hoạt con người. Tuy nhiên, khi chưa triển khai được tánh giác, hay trí huệ Bát Nhã chưa phát huy, suy nghĩ là nét đặc biệt cơ bản của con người, khái niệm trở thành thành phần cần thiết của cuộc sống tạm bợ. Vì không suy nghĩ hợp lý thì không thể có khái niệm. Cuộc sống tạm bợ trở nên nhiều phiền toái. Nhưng đến khi tánh giác thường xuyên lộ ra, tâm phân biệt không còn tự động khởi lên, khái niệm tư duy trở thành không còn cần thiết nữa. Lúc bấy giờ ta liền kinh nghiệm chánh kiến hay chánh niệm.

 

• Theo chiều xuôi, đầu mối khái niệm khởi ra như sau: khi mắt thấy đối tượng, hình ảnh của đối tượng hiện lên trong nhãn thức (visual consciousness). Từ nơi đây Xúc (contact: phassa) sinh ra. Rồi từ nơi Xúc làm khởi lên cảm giác hay cảm nhận, gọi là Thọ (vedanā: feeling or sensation). Từ nơi Thọ, khái niệm không lời được lập thành. Ngay khi đó, cái lóe sáng biết đầu tiên liền có mặt. Đây là cái biết ngoại lệ (extraordinary awareness), được xếp là cái biết của bậc thánh. Nó là nền tảng của Bát Nhã hay trí huệ tâm linh. Nhưng con người phàm tục không nhận ra được năng lực này nên để cho những tiến trình khác đóng vai chủ động. Đó là Thọ tiếp tục truyền đến Tưởng là tri giác. Nơi đây cá nhân cảm nhận (feels), cảm thấy (perceives: sañjānāti) và bắt đầu tạo ra những tiến trình khái niệm với nhiều lý luận (reasons: vitakketi). Mạng lưới khái niệm được thành lập. Tưởng truyền đến Hành. Hành tạo ra những loạt phản ứng của tâm. Cuối cùng, một loạt khái niệm tư duy dưới nhiều dạng nội dung khác nhau tuần tự nối tiếp khởi ra. Các nhóm trí năng, ý thức, kiến thức (knowledge), ý căn cùng xen kẽ tham dự trong tiến trình suy nghĩ và tạo ra mạng lưới khái niệm. Từ điểm này cá nhân trở thành nạn nhân của tất cả loại suy nghĩ và khái niệm.

 

Tuy nhiên, bằng sự vận dụng tiến trình tư tưởng hợp lýthông minh, con người có thể kiểm soát tiến trình khái niệm, đem lại lợi ích cho việc tu tập hay việc đời. Chính vì thế, có nhiều nhà đại tư tưởng, khoa học gia, triết gia ở những lãnh vực khác xuất hiện trên thế giới. Điều quan trọng là ta biết dừng khái niệm tại nơi đâu và biết phát triển khái niệm từ chỗ nào. Đặc biệt nhất là ta biết khai triển cái lóe sáng biết đầu tiên, làm cho năng lực biết này được kéo dài thêm để phá tan quán tính tư duy hay quán tính suy luận của trí năng. Đây cũng là đầu mối ta cần nắm vững.

 

  • Theo chiều ngược, đầu mối của khái niệm khởi ra từ Tứ (vicāra). Chính Tứ  tạo ra một mạng lưới khái niệm hóa trùng điệp (the web of prolific conceptualization). Triều tâm (the flux of minds) hay sóng thức (the waves of consciousness) khởi lên từ chỗ này. Nhưng nếu không có Tầm (vitakka), là sự nói thầm hay định danh đối tượng, mạng lưới khái niệm cũng khó thành lập. Nhưng Tứ lại được lập thành từ tri giác, tức Tưởng (saññā - perception). Chính Tưởng tạo ra lý luận về những sắc thái tri giác. Như vậy, ta có thể nói, Tưởng là nơi tạo ra mạng lưới khái niệm hóa hay khái niệm có lời (verbal concepts). Vì muốn có lý luận, phải có khái niệm. Tuy nhiên, khi khái niệm có lời quá nhiều, hết viện dẫn điều này đến viện dẫn điều kia, làm cho người nghe chán ngấy, lý luận trở thành lố bịch, buồn cười, gọi là hý luận (ludicrous dialogue: prapañca). Đây là lúc Hành, tức sự phản ứng của tâm có mặt làm khởi lên đủ loại tâm sở. Nhưng Tưởng lại nhận tín hiệu thông tin từ nơi Thọ (vedanā - feeling). Thọ là nơi tạo ra những khái niệm không lời (nonverbal concepts). Nhưng nếu không có cái lóe sáng biết đầu tiên trong tiến trình giác quan tri giác (sense-perception), Thọ không thể khởi lên. Vậy Thọ khởi lên là nhờ cái biết tức thời (the immediate awareness). Đây là cái biết không khái niệm tư duy.

 

  • Khái niệm tư duyvấn đề cơ bản trên đó tất cả kiến thức hay tri thức (knowledge) được thiết lập. Trong Phật giáo, khi con người chưa thực sự giác ngộ, sự suy nghĩ này được xếp rộng rãi như chánh và tà (right: sammā; wrong: micchā). Chánh, đưa con người đến chân trí. Tà đưa con người đến phiền não. Nhưng muốn có chánh tư duy, đòi hỏi phải có chánh kiến hay chánh niệm.

 

  • Người phàm phu (ordinary worldlings), tâm chưa giác ngộ, thích khái niệm hóa nhiều vấn đề. Đó là lúc tự ngã liên tục dệt những nguyện vọng, hoài bão hay những ưu tư trong cuộc sống. Khi mạng lưới khái niệm càng được dệt, tâm linh hay chân tâm càng bị “chôn dấu”. Tiến trình tâm linh hay Phật tánh chỉ có thể phát sáng khi khái niệm hóa bị chấm dứt. Người nhiều vô minh thì thích tạo ra những mạng lưới khái niệm hóa dày đặc. Vì thế họ càng xa niết bàn, càng xa giác ngộ. Trái lại, họ gần phiền nãođau khổ.



 

Send comment
Off
Telex
VNI
Your Name
Your email address
Wednesday, February 5, 202510:47 AM(View: 103)
VIDEO: Ni sư Triệt Như Giảng Đại Chúng: / PHÁP THOẠI ĐẦU NĂM ẤT TỴ 2025 / ngày 31 THÁNG 1, 2025 tại TỔ ĐÌNH TÁNH KHÔNG
Monday, January 27, 20257:13 PM(View: 380)
Nhân dịp đầu năm mới, xin chân thành gởi lời chúc mừng tốt đẹp nhất tới chư Tôn Đức Tăng Ni và tất cả thiền sinh thân hữu. Nguyện cầu Tam Bảo gia hộ tất cả quý vị: - Sức khỏe tốt - Tâm an vui, sống hài hòa - Tuệ trí phát huy - Bồ đế tâm kiên cố. / Nam mô Bổn sư Thích ca mâu ni Phật.
Friday, January 24, 202510:57 PM(View: 202)
Wenn es also keinen Buddha gäbe, der uns diese Kultivierungsmethode (die zweite Bedeutung von Dharma) lehren würde, dann würden die Phänomene immer nur Phänomene bleiben, und wir würden die Essenz (die erste Bedeutung von Dharma), die in den Phänomenen verborgen ist (die dritte Bedeutung von Dharma), nicht erkennen.
Thursday, January 23, 20257:55 PM(View: 221)
The most terrible wildfire in the history of Los Angeles has started for a couple of days from Pacific Palisade. It is a gorgeous city sitting on the mountainous area along the Pacific Ocean Coast, west of Los Angeles and between the two luxurious cities of Malibu and Santa Monica.
Tuesday, January 21, 20253:43 PM(View: 322)
Anfang 2019 hatte ich einen Unfall. Danach hatte ich Schmerzen am Rücken und an der rechten Schulter, ich konnte meinen Arm nicht mehr heben und hatte beim Anziehen meiner Jacke starke Schmerzen im Oberarm. Die Schmerzen blieben zwei Jahre lang und wollten nicht weggehen... Ich habe dann einen Bekannten gefragt, der als Physiotherapeut arbeitet: „Wenn du einen Patienten mit Wirbelsäulenschmerzen behandelst, welchen Teil des Körpers versuchst du dabei zu beeinflussen: Knochen, Muskeln oder Gelenke? Seine Antwort war sehr kurz: „Faszien“.
Thursday, January 16, 20259:52 AM(View: 322)
So long as they could move to the stage of observing the bareness of their mind, theirs turn into empty. Nothing left to talk. In other words, “the continuous current of mind keeps running and running” via many lifespans ends without any trace.
Wednesday, January 8, 202510:38 AM(View: 587)
As usual, the Americans celebrated the New Year of 2025 with the 136th Rose Parade in Pasadena, California on the first day of the year, at 8am PST, Wed, Jan 01, 2025.
Tuesday, January 7, 20259:17 PM(View: 329)
No matter what ups and downs in life, that line of wisdom continues flexibly adapting itself to human life, quietly expanding and offering a source of inner peace and happiness to those who get it. Those metaphors are similar to the image of the crystal spring whose water is always cool and clear and the beginning of spiritual well-beings for humans though stones and gravels are scattering in the current. Hope the next articles in the series be the placid water that I’d warmly dedicate to the Zen practitioners who gather enough conditions.
Tuesday, January 7, 202511:16 AM(View: 981)
Những dấu chân dài dài trên bờ biển Tuy Hòa hôm ấy, những dấu chân chập choạng in trên bãi cát vàng nâu, chỉ một thoáng, sóng trắng xóa tung tăng tràn vào, rồi rút lui ra biển, còn lại gì đâu, mặt cát phẳng lì, dấu chân biến mất. Nhưng kìa, ta lại bước đi, dấu chân lại in trên cát, và rồi sóng biển tràn vào, bãi cát phẳng lì, ta vẫn cứ đi, mãi mãi là người đi một mình, không để lại dấu vết.
Thursday, January 2, 20256:31 PM(View: 395)
Hôm nay ngày 29/12/2024 nhằm ngày 29/11 năm Giáp Thìn, Tưởng niệm ngày Thầy xa chúng con tròn năm năm. Chúng con đồng quy tụ về đây thành tâm đảnh lễ Phật, Tổ và Thầy một vị Ân Sư tôn kính. Lời tri ân của chúng con xin được thay thế bằng sự cố gắng tu tập theo đúng Chánh pháp. Nguyện sống sau cho xứng đáng là đệ tử của Thầy.
Thursday, December 19, 20249:32 PM(View: 710)
Do vậy, chúng ta có thể nói, tuệ trí (insight) là nền tảng của tiến trình tu tập của mình từ bước đầu, nó sẽ phát huy năng lực sâu sắc hoàn chỉnh lần tới Tuệ bát nhã (wisdom) và Tuệ bát nhã siêu vượt hơn cho tới vô biên.
Wednesday, December 11, 20241:10 PM(View: 451)
Qui ouvre les portes du paradis ou de l’enfer? C'est nous, c'est notre choix. Nous sommes maîtres de notre vie. Rappelons-nous toujours cela. Le flux de la vie est toujours le même depuis la nuit des temps. Comment nous voyons la vie? Quelles expériences retenons-nous de notre vie? Ce sont celles que nous voyons, celles que nous aimons, celles que nous voulons, celles que nous choisissons.
Tuesday, December 10, 20247:02 PM(View: 880)
Do đó nếu không có đức Phật chỉ dạy phương thức tu học (ý nghĩa thứ 2 của Pháp) thì mãi mãi hiện tượng chỉ là hiện tượng, chúng ta không thể nhận ra những bản thể (ý nghĩa thứ 1 của Pháp) ẩn tàng bên trong hiện tượng (ý nghĩa thứ 3 của Pháp).
Monday, December 9, 20249:11 PM(View: 406)
Pháp tu “Tứ Chánh Cần” gồm bốn điều cần tu tập. Hai điều nhằm đoạn trừ pháp Ác và hai điều xiển dương pháp Thiện, nên hành giả cần có tuệ trí phân biệt thế nào là Thiện pháp, thế nào là Ác pháp.
Wednesday, December 4, 20248:41 AM(View: 560)
Juste une observation pure, ouvrir les yeux et percevoir l'objet tel qu'il est. Que ce soit, en conscience verbale ou non verbale, l’esprit reste pur, calme et objectif. Il s’agit du mental vrai, dans lequel les préceptes, la contemplation, le samatha, le samadhi et la sagesse sont pleinement présents.
Sunday, December 1, 202412:43 PM(View: 422)
Erhabener, ich gebe meinen Geist auf und lebe nach dem Geist dieser Ehrwürdigen. Erhabener, obwohl wir verschiedene Körper haben, haben wir den denselben Geist.
Thursday, November 14, 20247:03 AM(View: 735)
Q.H, Đạo tràng Paris rút tỉa, sắp xếp, cắt dán lại những thuật ngữ Thiền từ các sách mà Thầy đã xuất bản - Trương Đăng Hiếu, Đạo tràng Nam Cali đánh máy, trình bày lại để làm tư liệu Anh chị thiền sinh cùng nhau tu học.
Tuesday, November 12, 20246:43 AM(View: 873)
Il est normal, naturel et raisonnable que des phénomènes apparaissent, changent et se terminent. Si nous pouvions comprendre cela, lorsque quelque chose apparaît ou disparaît, nous ne serions ni heureux ni tristes. Notre esprit est alors serein et paisible.
Sunday, November 10, 20244:35 PM(View: 698)
Đức Phật dạy khi một trong các loại tâm xuất hiện, chúng ta không làm gì khác, ngoài việc ghi nhận, quan sát, biết rõ sự hiện diện của nó mà thôi! Khi quan sát mà trong tâm không khởi lên bất cứ một ý nghĩ nào khác thì lúc đó hành giả đang trú trong tự tánh, tức tướng thật của tâm.
Sunday, November 3, 20249:06 AM(View: 658)
Wenn man den Titel dieses Artikels liest, denkt man vielleicht, dass er zu hochtrabend, umfassend und unrealistisch ist. Es stimmt, man kann dieses Thema nicht auf wenigen Seiten darstellen. Deshalb möchte ich mich heute nur auf „Die vier Grundlagen der Sympathie“ (catursaṃgrahavastu) aus buddhistischer Sichtweise beschränken und wie wir sie in unserem alltäglichen Leben umsetzen können.
Wednesday, October 23, 202411:29 AM(View: 799)
VIDEO TƯỞNG NIỆM & HÌNH ẢNH Lễ CUNG RƯỚC TRÀ TỲ Thầy THÍCH KHÔNG NHƯ về Tổ Đình Thiền Viện Tánh Không tại Tổ Đình ngày 20 THÁNG 10, 2024
Tuesday, October 15, 20245:01 PM(View: 1005)
Học Phật, chúng ta thấy Ngũ căn-ngũ lực là năm yếu tố căn bản, năm yếu tố cốt lõi trên con đường tu học, mà đức Phật đã dạy cho một kẻ phàm phu mới bắt đầu, cho đến khi kết thúc trở thành bậc Vô học (A-la-hán).
Wednesday, October 9, 202411:55 AM(View: 1023)
Trích từ sách Luận Giảng Vấn Đáp về THIỀN và KIẾN THỨC THỜI ĐẠI của HT Thích Thông Triệt (2014) Luận giảng số 9
Monday, October 7, 20248:46 AM(View: 1138)
Le contenu de la retraite de cette année est principalement un résumé des thèmes centraux du zen bouddhiste, de la première à la dernière étape. Chaque année, la retraite accueille de nouveaux participants, mais la plupart d'entre eux sont des méditants chevronnés, qui ont parfois 10 ou 15 ans de pratique ou plus. L'enseignement devait donc répondre aux exigences de chaque niveau d'apprentissage.
Friday, September 27, 20243:30 PM(View: 1021)
Das Dharmator ist das Tor zum Eintreten, um zu lernen, zu verstehen und zu praktizieren vom Dharma. Der Dharma ist die Wahrheit, wie auch alle Phänomene der Welt. Demnach können wir uns zwei verschiedene Dinge vorstellen. Nein, sie sind nicht verschieden. Die Wahrheit wird durch jedes weltliche Phänomen offenbart, und jedes weltliche Phänomen ist die Wahrheit. Das Selbst ist auch die Wahrheit, und die Wahrheit offenbart sich auch durch das Selbst. Das Selbst ist auch die volle Wahrheit. Alle sind gleich: sie sind alle vergänglich, sie sind alle selbstlos, sie sind alle bedingt, sie sind alle leer, sie sind alle wie Illusionen, sie sind alle wie Unbeweglichkeit. Sie sind alle ungeboren, also unsterblich.
Friday, September 27, 202410:34 AM(View: 888)
Ni Sư Thích Nữ Triệt Như KHÓA TU 3 NGÀY CỦA ĐẠO TRÀNG MONTREAL tại Chùa Địa Tạng ngày 16 tháng 6, 2024 (phần 2/2)
Tuesday, September 24, 202410:34 AM(View: 1234)
Ni Sư Thích Nữ Triệt Như KHÓA TU 3 NGÀY CỦA ĐẠO TRÀNG MONTREAL tại Chùa Địa Tạng ngày 15 tháng 6, 2024 (phần 1/2)
Wednesday, September 18, 20246:59 PM(View: 1347)
VIDEO: Khóa nhập thất song ngữ Việt- Pháp tại trung tâm Vaumarcus THỤY SỸ từ 18 đến 24 /8/ 2024 / Thực hiện Kim Thoa - Giọng ca Kim Mai
Friday, September 13, 20248:36 AM(View: 1270)
La sangha de Paris a été créée très tôt, il y a environ 21 ans, la plupart des membres étaient des méditants chevronnés qui avaient étudié directement avec le Maître Fondateur. Sachant cela, chaque année, comme d'habitude, je m'y rendais avec la simple intention de leur rendre visite.
Monday, September 9, 20241:38 PM(View: 1235)
Dans l'immensité de la mer, Il existe une petite île. Au lieu de s'y réfugier, Nous nous accrochons aux écumes...
Thursday, September 5, 20247:55 PM(View: 1092)
Quán các cảm thọ, là quan sát, ghi nhận sự sanh khởi của Thọ uẩn: Đây là Thọ khổ, đây là Thọ lạc, đây là Thọ xả, đây là Thọ liên hệ vật chất, đây là Thọ không liên hệ vật chất. Niệm Thọ để thấy tính sanh diệt, vô thường, khổ, vô ngã của Thọ uẩn...
Wednesday, August 28, 202410:43 AM(View: 1172)
Những đo đạt sau cùng của Thiền sư Thích Thông Triệt đã được thực hiện vào ngày 8 và 9 tháng 6 năm 2013. Tôi tường trình ở đây một số kết quả từ những thực nghiệm này kết hợp với kỹ thuật chụp ảnh chức năng cộng hưởng từ (f-MRI) và điện não đồ (EEG, 256 channels).
Wednesday, August 21, 20248:40 AM(View: 1225)
La retraite de cette année à Toronto a réuni de nombreux méditants chevronnés y participent. Je sais qu'ils veulent simplement venir me rendre visite. Ils ont déjà maîtrisé le chemin de pratique, ayant étudié directement avec le Maître il y a de nombreuses années. C'est pourquoi, cette année, simplement un résumé de la théorie et de la pratique est présenté, afin d'aider chacun à maîtriser les étapes sans craindre de se tromper.
Monday, August 19, 202411:57 AM(View: 1138)
1- Hầu hạ cha mẹ là pháp được người hiền trí tuyên bố - Kinh BỔN PHẬN – Tăng Chi Bộ I, tr270 2.- Được chấp nhận ngang bằng với Phạm Thiên. Kinh BẰNG VỚI PHẠM THIÊN – Tăng Chi Bộ I, tr 684 3.- Làm sao trả ơn đủ cho cha mẹ - Kinh ĐẤT – Tăng Chi Bộ I, tr 118
69,256