Triệt Như TTVN62: ĐÚC KẾT CÁC CHỦ ĐỀ

Triệt Như - Tâm Tình Với Nhau - Bài 62

ĐÚC KẾT CÁC CHỦ ĐỀ

Hôm nay cô tạm nhắc lại những vấn đề chúng ta đã suy gẫm hổm rày. Xem như cô hồi đáp về những lời chia sẻ và những ý kiến chân thật đóng góp trong mục “tu học online” của mình.

  Trước hết cô cám ơn tất cả các em đã chịu khó xem qua Trang Nhà của mình, nhiều vị Tăng Ni và thiền sinh, khi thì gởi bài vở, hình ảnh, thơ ca, khi thì theo dõi tin tức sinh hoạt của tập thể mình. TRANG NHÀ TÁNH KHÔNG là tiếng nói chính thức của mình. Ngày xưa Thầy chúng ta rất xem trọng vai trò của Tiếng Nói Chính Thức của tập thể mình. Lúc đó là những Bản Tin Sinh Hoạt hàng tháng, và Đặc San hàng năm. Bây giờ hình thức in bản tin hay in đặc san không còn thông dụng nữa. Bây giờ mình liên lạc với nhau qua Website, theo đà phát triển của khoa học kỹ thuật, và cũng là yêu cầu của tình trạng xã hội ngày nay.

Qua các mẫu truyện ngắn, cô có ý nhắc nhở chúng ta cùng nhau tu học đều đặn. Không lãng phí thời gian. Nhưng cũng không hấp tấp vội vàng. Mỗi đoạn văn đều chuyên chở một nội dung trong nhiều sắc thái khác nhau. Cùng hướng tới mục tiêu tâm linh theo dấu chân của Đức Phật. Có khi là cái thấy của tục đế, có khi cũng lướt tới một chút cái thấy của chân đế.

Khơi dòng cảm hứng ban đầu là những lời thăm hỏi và cầu chúc thiện lành của các em gởi tới cô trong những ngày tháng thế giới hoang mang dao động vì bệnh Covid-19. Cho nên cô đã cho các em biết là cô vẫn đang trụ yên tại Tổ Đình. Từ đầu tháng 2 cô từ Cairns- Úc châu bay về Tổ Đình rồi thì cô tiếp tục an cư sau đó. Là nội dung của loạt bài đầu tiên, hình ảnh đẹp của “Hoa lá Tổ Đình”, chuyện “Đào cốc ngũ tiên”, “Hoa ngủ”, “Ai lên nhổ cỏ” v.v... cho biết đời sống bình yên của tăng đoàn ở Tổ Đình để các em yên tâm. Cô lại nhắc nhở có bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hơn nữa, từ xưa tới giờ, ghê gớm hơn Covid- 19 để mình biết mà lo tu tập thôi, bớt hoang mang vì Covid- 19. Có em đã gọi bệnh đó là bệnh “Tự ngã”, là bệnh “Tham-  Sân- Si”, hay bệnh” Đam mê lậu hoặc”. Hay bệnh “Vô Minh”, hay bệnh “Khổ”, hay “Ái Dục”. Gọi tên nó là gì cũng được. Bệnh đó, hễ còn là người thì mình còn mắc phải, nặng hay nhẹ, nhẹ thì khổ ít, nặng thì khổ nhiều. Dây dưa nhiều đời. Đó là lời nhắc nhở trong bài: “Không phải chỉ có một bệnh dịch Covid-19”.

Cái biến cố Covid- 19 cũng là một thông điệp của Đức Phật gởi cho con người về luật vô thường của đời sống, nó cũng là “Một vị Thiên sứ” giáng trần nhắc chúng ta sự sống quí giá từng phút giây, vậy đừng làm khổ người khác, cũng không hoang phí thời gian tranh đua danh lợi. Ai làm gì sẽ có hậu quả, nghiệp báo là luật khách quan muôn đời. Có nhiều việc ngoài tầm tay của mình, mình phải nhớ để buông tay cho dòng sông nhân quả chảy xuôi, cô đã gởi gấm tâm sự mình trong “Để cho mây bay”, “Dòng sông nào cho ai”.

Hễ tâm biết tu tập thì thế gian này là hài hòa, là hạnh phúc, trái lại tu chưa đúng, để cho cái ngã dẫn dắt thì thế gian là xung đột, là biển khổ mà thôi. Đó là 2 cách nhìn cuộc đời, cách nào cũng đúng. Nói đời là biển khổ cũng đúng, theo cái thấy của người thế gian, tục đế, cho là cái gì cũng có thiệt, vững bền, hay mong rằng nó vững bền. Mà không được, nên khổ. Còn người có tu, biết vô thường, tương quan nhân quả, bản thể trống không, như huyễn, cái thấy khách quan, tâm dừng lại, thì hài hòa, với người khác cũng hài hoà. Đây là ý nghĩa của hai đoạn văn “Xung đột hay Hài hoà”, “Khổ đau và Hạnh phúc”.

Về phương thức thực tập, cô đã trình bày ngắn gọn cách hành trì của cô. Đơn giản- Cho nên cô cũng hướng dẫn thực hành đơn giản như vậy. Đó là các bài “Pháp Thở”, “Thiền hành”, “Không Nói”.

Kèm theo cách thực hành là điều kiện, mình biết rõ rồi thì phải thực hành, không ỷ y vào ai khác. Đó là lời Đức Phật khẩn thiết nói tronh kinh Đại Bát Niết Bàn: “Các ông nương tựa chính mình, không nương tựa nơi ai khác”. Cô viết trong bài “Phải tự mình là ngọn đèn”, “Người lái chiếc xe đời”.

Thêm một điều kiện quan trọng là luôn quan sát tâm của mình. Nó đang như thế nào, biết rõ như thế. Khi mình biết rõ thì cái mớ tạp nhạp trong tâm lập tức biến mất. Phật và Tổ luôn nhắc chúng ta điều này. Chắc mình đều biết, cô khỏi giải thích. Chỉ vì mình quan tâm tới nhiều chuyện lặt vặt trong đời, nên tâm mình mới lăng xăng. Việc tu, chỉ vậy thôi. Đó là ý trong bài “Hãy nhìn lại mình”. “Soi gương thấy ai”. Đó cũng chính là chủ ý của bước đầu thực hành kinh “ Niệm Xứ”.

Biết cách thực hành rồi mà sao tu hoài chưa đạt như ý muốn?  Là vì cuộc đời rất phức tạp, mình phải vượt qua những chông gai thử thách. Cho nên mình phải nhẫn nhục, can đãm, có trí huệ. Các bài “Tâm con như đất, Tu Chợ, Phật cao bao nhiêu, Người không bao giờ trở lại, Triệu Tử Long, Thế à” nhắc nhở chúng ta những đức tánh đó. Bị đời chà đạp cũng kham nhẫn. Ngay cả Đức Phật và các vị A la hán còn bị vu oan, bị hủy nhục. Thì chúng ta có gặp chướng duyên nào, cũng đâu có thấm gì.

Thêm một điều kiện tích cực là mình phải ứng dụng Thiền trong cuộc sống hằng ngày. Khi làm việc, khi đi, đứng, khi ăn uống v.v, lúc nào cũng rõ biết việc đang làm và tâm mình đang biết rõ. Đó là sống trong chánh niệm và tỉnh giác. Thầy mình chú thích là: Awakening Awareness.

Tuy vậy nếu tâm mình còn phóng ra dính mắc lăng xăng, có nghĩa là mình chưa đủ tỉnh thức, mình hay lơ là, thì cần phải cố gắng chú tâm hơn. Đây là : Mindfulness. Cũng cần cho tâm ghi nhớ mình đang giữ cái biết rõ ràng việc đang làm. Đó là Chú tâm cảnh giác.

Đây là ý chính của bài: “Mọi phút Thiền”, “Giới của Thiền”. Và nhất là trường hợp “Mười người thừa kế”, nhiều vị đệ tử sáng đạo vì ông thầy có kỷ luật rèn luyện nghiêm khắc. Điều này có nghĩa là chúng ta phải nghiêm chỉnh thực tập thì mới có kết quả.

Riêng bài “Ryonen” mục tiêu cô giới thiệu chỉ là muốn nói cái quyết tâm tu của cô Ryonen mà thôi. Việc cô hủy hoại nhan sắc là theo cái thấy lúc đó của cô Ryonen, sắc đẹp là chướng ngại. Vậy thôi. Chắc mình cũng nhận thấy việc hủy hoại dung nhan là không cần thiết. Cái tướng là biểu hiện của tâm, tâm tốt thì tướng tốt, nên đó là phước báu của một người.  

Mới đây cô cho chủ đề thực hành rõ hơn, thiệt ra thì mình cũng đã biết qua hết rồi trong thời gian theo học Thiền.

• Chủ đề 1 là: quan sát một chiếc lá. Biết có lời hay không lời cũng được. Rồi ghi lại nhận xét của mình trong thời gian quan sát. Cô tóm lại: chủ đề 1 đối tượng quan sát là cảnh.

-      Tâm gom lại trong chủ đề “một chiếc lá”, không còn dính mắc vào các việc khác, các đối tượng khác. Không quá khứ, tương lai. Tâm đang “ bây giờ và ở đây”, thấy biết “như thực”. Chỉ đơn giản như vậy, mình phải nhận ra là trong phút này, tâm không buồn phiền dính mắc gì khác. Tức là trong khoảng ngắn thời gian này mình đang “ly dục, ly bất thiện pháp”.

-      Nhận ra “cái đang là” là sao.

-      Nhận ra chiếc lá có sinh có diệt, vô thường, vô ngã, trống không, như huyễn.

• Chủ đề 2: biết đang đi, biết đang ngồi. Tức là thực hành trong đời sống, không phải chỉ khi tọa thiền. Chủ đề này còn mượn đối tượng là thân đang đi hay đang ngồi. Khi thực tập cũng không phóng tâm dính vào các việc khác.

+ Cũng tương tự kết quả của chủ đề 1 là thấy biết như thực cái “đang là” của thân.

+ Cũng nhận ra cử động của thân là vô thường, vô ngã, duyên sinh, trống không, như huyễn.

• Chủ đề 3: quan sát cái Tâm của mình.

Chủ đề 1 nghiêng về quan sát đối tượng cụ thể, bên ngoài, “chiếc lá”. Tuy cũng có nhận biết tâm, nhưng quan trọng là bước đầu quan sát đối tượng cụ thể bên ngoài để gom tâm lại dễ hơn.

Chủ đề 2 đối tượng là thân, cũng cụ thể.

Chủ đề 3 này đối tượng trừu tượng hơn, là “tâm”. Đây là cốt lõi của Thiền, nhận ra cái Biết trong sáng thầm lặng luôn có mặt mỗi khi mình thấy nó. Sau khi nhận ra nó rồi, mình cứ thực tập hoài, cứ thỉnh thoảng quan sát cái tâm, lập tức cái biết rõ ràng thầm lặng có mặt. Thầy thường gọi là: sự tự nhận biết (self- awareness). Kinh dùng từ “chánh niệm”. Làm hoài, thì tâm của mình trở nên yên lặng, trong sạch. Là mình thăng hoa tâm. Đây là con đường đi đơn giản nhất của Thiền: ý trong sạch, lời trong sạch, hành động trong sạch. Chuyển nghiệp lần lần. Cuộc đời sẽ nhẹ nhàng hơn.

• Chủ đề 4: quan sát con đường. Có đối tượng, và là đối tương tương đối động. Cũng thấy cái đang là. Diễn tả như thực. Nếu nhìn sâu hơn, mình sẽ nhận ra ý nghĩa của những con đường trừu tượng: con đường đời, con đường tu, con đường tâm linh v.v...Con đường nào cũng mang những ý nghĩa tương tự nhau:

-      Mình phải tự đi, không ai đi giùm. Người nào đi thì người đó có cơ may tới nơi. Người nào đi rẽ ngã khác thì tới nơi khác.

-      Có nhiều phương tiện đi, tùy ý mình chọn.

-      Khi đã chọn đường nào đúng với mình thì cứ cắm cúi đi tới. Không lơ là, chán nãn, ngó quanh. v.v...

• Chủ đề 5: chuyện ngài Đại Mai Pháp Thường trong Thiền sử Trung Hoa. Chủ đề này thuộc về Thiền học. Bổ túc hành trang cho mình, và nhất là giáo thọ để củng cố thêm niềm tin vào con đường tu học của mình theo sát Phật và Tổ.

Cô chọn truyện về ngài Đại Mai với những bài học cho mình:

+ Cắt đứt nhân duyên thế gian và tri kiến thế gian trong thời gian tu: xuất gia từ nhỏ, sống ẩn dật trong một cái am cỏ, nơi rừng núi hẻo lánh để chuyên tâm củng cố điều mình đã đại ngộ từ ngài Mã Tổ. Ngài Đại Mai có thể nói là bậc thượng căn. Nghe một câu khai thị, đúng chỗ bế tắc, là biết rõ đường đi.

So lại với mình, sao mình chưa sáng đạo? Có phải vì mình chưa có quyết tâm, mình còn vướng bận gia đình, còn nhà cửa, còn việc làm ăn, còn sống nơi phố thị đông người, và nhất là mình chưa “ngộ” đạo, tức là chưa nhận ra rõ ràng con đường đi, nên mình còn chạy tìm kiếm người dẫn dắt.

+ Ngài Đại Mai một mình rèn luyện trong 30 năm. Như vậy “đại ngộ” là bước khởi đầu. Chưa phải là hoàn tất. Tương tự ngài Huệ Năng, sau khi “đại ngộ” lúc nghe ngài Hoằng Nhẫn giảng kinh Kim Cang, ngài Huệ Năng sống ẩn dật trong đám thợ săn trong rừng 16 năm, sau đó mới ra giáo hóa. Vậy “Ngộ” chỉ là nhận ra rõ ràng, chính xác, tức khắc cái gì mình đã bị bế tắc, nên tiếp theo cần phải có một quãng thời gian dài ẩn tu. Vì Pháp có chiều sâu thăm thẳm, chúng ta cần nhiều thời gian: thông hiểu (hiểu trên bề mặt chưa đủ) rồi ứng dụng trong đời sống hằng ngày, trui rèn tâm vững chắc trong dòng đời, mới được tự tại giải thoát. Trong bài kinh Cội rễ sự vật, Đức Phật nói: “Giải thoát là lõi cây”. Trước nhất là giải thoát chính mình, sau mới giúp người.

+ Tuy vậy, điều kiện cần ban đầu là mình phải thấy rõ con đường đi. Tạm gọi là “ngộ đạo”, thời gian này cần có thầy dẫn dắt (nhờ tha lực), hay ngộ qua kinh điển. Tiếp theo là phải tự lực thực hành. Không nhờ ai giúp đỡ nữa. Nếu mình còn nương tựa người dẫn dắt nữa có nghĩa là mình vẫn chưa biết rõ con đường đi.

+ Khi ra giáo hóa, mình mới có lòng tự tin, vì mình có trí tuệ thực sự đặt trên kinh nghiệm tự thân. Chứ không phải nói theo chữ nghĩa khuôn mẫu của người khác. Nhà Thiền gọi là “nói từ hông ngực”. Đây mới là biện tài không chướng ngại. Cũng nói là “kho báu trong nhà”, vì tánh sáng tạo phát huy. Phát huy hoài, không có giới hạn. Còn nếu mình chưa kinh nghiệm cái đó mà mình lấy kinh điển ra giảng giải, có khi hiểu lệch mình không hay, hại mình hại người.

+ Ngài Đại Mai đại ngộ điều gì? “Tức tâm tức Phật”. Sư tới tham vấn ngài Mã Tổ, có nghĩa là sư không biết tu tập bắt đầu từ đâu. Ngài Mã  Tổ chỉ nói một câu ngắn, mà như tiếng sấm sét: tâm mình là Phật. Tìm tới các vị thầy là uổng công đi ngó kho báu của người khác. Phật, tức giác ngộ, do nơi tâm mình. Từ đó sư biết quay trở về nhìn ngắm tâm mình. Là quay cái thấy, cái nghe, cái xúc chạm trở về biết rõ cái tâm của chính mình khi thấy, nghe và xúc chạm.

+ Bởi tâm đắc chỗ “tức tâm tức Phật” nên ngài cũng từ gốc đó mà giảng giải ra. Gọi gốc là tâm. Còn ngọn là gì? Là sản phẩm của tâm. Tức là nhiều sắc thái phức tạp của tâm biểu lộ ra: tham, sân, si, phiền não, đau khổ, hạnh phúc v.v...nói chung là lời nói thầm, biểu lộ ra ngôn ngữ, hành động. Chuyển hóa cái gốc tâm thì cái ngọn cũng trở nên trong sạch. Khi tâm khởi lên thì thế gian trùng trùng cũng khởi, khi tâm yên lặng, thì thế gian lập tức lặng yên, tất cả đều biến mất. Sư nói: “Tâm sinh thì các pháp sinh, tâm diệt thì các pháp diệt”.

Tất cả đều diệt, là niết bàn, là tịch diệt.

+ Tại sao ngài Mã Tổ lại nói “Phi tâm phi Phật”. Là chỉ để phá tan cái cố chấp vào tâm có thật và Phật có thật, nếu mình dính mắc vào câu nói: “Tức tâm tức Phật”. Dùng ngôn ngữ là phương tiện giải thích chân lý. Chân lý tự nó không có tên. Từ ngữ là pháp thế gian. Ở đây đứng trên mặt bản thể mà giảng. “Tâm” bản thể trống không. Buồn, vui, tham, sân, si...đều là pháp duyên sinh, vô thường, biến hoại, trống không, như huyễn. “Phật” cũng vậy, vì để phân biệt với chúng sanh nên lập ra Phật. Chúng sanh và Phật đều là duyên sanh, vô thường, biến hoại, trống không, như huyễn. Chúng sanh và Phật, hay tất cả pháp trên thế gian đều bình đẳng, vì đều do duyên sanh, trống không, như huyễn.

Vì thế, khi nhận ra rõ thực chất và bản thể của thế gian, thì nói như thế nào cũng đúng. Đó là biện tài của người hiểu đạo. Cũng là đặc điểm của thiền sư. Kinh Kim Cang có nói chỗ này: “Người mê nói chánh pháp cũng thành tà pháp. Người ngộ nói tà pháp cũng thành chánh pháp”.

 Ngài Mã Tổ sau này dạy: “Phi tâm phi Phật” là đối cơ mà thôi, không mâu thuẩn với lời dạy khi xưa: “Tức tâm tức Phật”. Ngài Đại Mai không xao xuyến khi biết Thầy của mình bây giờ giảng khác, vì ngài Đại Mai đã có kinh nghiệm bản thân rồi, gọi là nội chứng, nên tự tin, và hiểu Thầy mình. Ngài Mã Tổ khi biết đệ tử không bắt chước mình, lại khen: “Trái mai đã chín”. Tức là khen đệ tử mình đã trưởng thành về trí huệ tự phát.  Đây chính là tâm truyền tâm, Thầy và đệ tử cùng một tâm, hiểu nhau, cùng trí huệ thông suốt Pháp. Thầy và đệ tử tuy ở xa nhau, không thấy mặt, mà thấy tâm nhau. Trong kinh Nikàya, có nhiều câu chuyện về Đức Phật và các vị thánh đệ tử của ngài không cần thấy mặt mà đã gặp nhau rồi. Cô không kể lại, sẽ dài dòng quá.

Cuối cùng, ngài Đại Mai ra đi trong tỉnh thức, tức nhập niết bàn. Sư nói: “Đến không thể giữ, đi không thể tìm”, đến là lúc sống, không thể sống hoài, đi là khi ra đi, không có dấu vết, không ai có thể tìm ra. Đây cũng là đặc điểm của chư Tổ thiền. Tâm trong sáng, tỉnh thức, tách ra khỏi thân, là vào cảnh giới niết bàn, cảnh giới Phật. Không có nghiệp báo, không còn tái sanh. Đạt được cảnh giới này rồi thì sanh tử tự tại tùy ý. Bây giờ mới nói tới A la hán đạo hay Bồ tát đạo. Tức là an trụ niết bàn hay đời đời tái sanh thừa hành Bồ tát đạo.

Tới đây cô tạm chấm dứt phần đúc kết các bài học nhỏ trong mấy tháng qua.

Về phần mình, các em cũng nên nhìn lại chặng đường mình đã đi trong mấy tháng qua như thế nào? Tâm của mình chuyển hóa ra sao, có bình an trong khi cuộc đời xáo trộn? Trí tuệ có hiểu sâu sắc hơn về những biến chuyển của cuộc đời? Cô chờ đợi các em hồi âm, đây là phương thức hồi đáp, mục tiêu là bắt buộc mình phải quan sát chính mình trong từng chặng đường.

Ngày xưa, Thầy qui định học xong một khóa là tất cả phải viết bài trình và lên nói trước Thầy và trước lớp. Khóa tu học thời đó phải theo đúng khuôn khổ của Thầy như vậy. Cho nên khi học phải nghiêm chỉnh, thực hành cũng nghiêm chỉnh, mới có thể trình kiến giải giữa lớp. Mỗi người trình, nội dung không được giống nhau. Có thể vì Thầy hướng dẫn theo qui định “khe khắt” như vậy, nên đệ tử dễ dàng tiến tới kết quả mau hơn.

 Trí tuệ thiệt ra là cái gì? Đó chỉ là những nhận thức rõ ràng, chân thật của mình về sự diễn tiến của thân (sức khỏe mình ra sao), tâm thay đổi thế nào trong thời gian tu học, và cái thông hiểu về cảnh, về người có đúng theo những chân lý khách quan hay không? Nếu mình chỉ lờ mờ về mình, về cuộc đời, thì là chưa có trí tuệ sắc bén.

Có trí tuệ và chưa có trí tuệ là ở chỗ đó. Hễ có hiểu biết rõ ràng, thì sẽ trình bày ra được rõ ràng ngắn gọn. Nếu lờ mờ thì không nói hay viết ra được. Nhất là các em phát tâm giúp người khác, mình phải hiểu rõ chính mình trước. Rồi bạo dạn trình bày ra cho các bạn biết. Xem như loạt bài nho nhỏ này cũng là dành cho các em đó. Không còn cách nào nữa để trui rèn thêm.

24- 8- 2020

TN